Η πλήρης στρατηγική επίλυση της κρίσης παραμένει όνειρο

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας χαιρετίζονταν ως μια στρατηγική ‘σοκ και δέους’ που θα επιτύγχανε τον τερματισμό της κρίσης ομολόγων της Ευρωζώνης. Σήμερα όμως ο Μηχανισμός θεωρείται εξαιρετικά μικρός. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ορισμένα κράτη μέλη θέλουν να αυξήσουν το ύψος της δανειοδότησης που μπορεί να παράσχει. Ζητούν ακόμη αλλαγή των κανόνων λειτουργίας του. Επί του παρόντος, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός μπορεί να χορηγήσει δάνεια μόνο σε κυβερνήσεις. Δεν μπορεί να παράσχει δανεισμό στον ιδιωτικό τομέα, δεν μπορεί να αγοράσει κρατικά ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά και τα επιτόκια του είναι υπερβολικά υψηλά.

Θα μπορούσε η αύξηση της δανειοδοτικής ισχύος του μηχανισμού και η επέκταση της χρήσης του να δώσουν λύση στην κρίση; Η απάντηση είναι ότι εξαρτάται από το πώς όλα αυτά θα προχωρήσουν. Το κατ’ όνομα μέγεθος του συνολικού πακέτου διάσωσης της Ευρωζώνης είναι 750 δις ευρώ. Το ποσό αυτό αποτελείται από τα 440 δις ευρώ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, από 60 δις ευρώ που θα προέλθουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από τα 250 δις ευρώ που καταβάλλει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αλλά αυτά τα νούμερα ισχύουν μόνο για τους βασικούς τίτλους του Τύπου. Δεν είναι πραγματικά. Καταρχήν η Ελλάδα και η Πορτογαλία δεν πρόκειται να δώσουν χρήματα για την Ιρλανδία και αντιστρόφως. Για να εξασφαλίσει την ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση ΑΑΑ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο θα πρέπει να παράσχει μεγάλες εγγυήσεις, συνεπώς αντί για τα γραφόμενα 440 δις ευρώ της συμμετοχής του, θα μπορεί να δανείσει μόνο 250 δις. Αυτό περιορίζει το συνολικό ποσό και των τριών πηγών που συμβάλλουν στο Μηχανισμό σε κάτι παραπάνω από 450 δις ευρώ. Η Γερμανία έχει δηλώσει πως είναι έτοιμη για αύξηση των κατ’ όνομα 750 δις ευρώ σε πραγματικά 750 δις ευρώ, ίσως μέσα από την αύξηση των εγγυήσεών της. Αλλά κι αυτό το ποσό αρκεί ενδεχομένως για να καλύψει τις ανάγκες τριών χρόνων ενός σοβαρού προγράμματος σταθερότητας για την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και ίσως την Ισπανία. Αν προσθέσεις το κόστος ορισμένων προτεινόμενων αλλαγών στους κανόνες λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού – όπως η αγορά κρατικών ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά – αποδεικνύεται ανεπαρκές. Η Ευρωζώνη δεν κερδίζει πολλά από μια τέτοια απόφαση. Οι αγορές θα σπεύσουν να χαιρετίσουν τη συμφωνία, θα ησυχάσουν για λίγες μέρες και στη συνέχεια θα αρχίσουν να δοκιμάζουν τα νέα όρια δανεισμού.

Υπάρχει όμως ένας τρόπος για μια νέα δομή του Μηχανισμού που θα τον καθιστούσε μέρος μιας αληθινής λύσης στην κρίση. Και υπάρχουν άνθρωποι με σημαντική επιρροή στις Βρυξέλλες που επεξεργάζονται τις σχετικές λεπτομέρειες. Αυτή την επιλογή ανέλυσε ο κύριος οικονομολόγος της Citigroup Βίλεμ Μπούιτερ στο τελευταίο άρθρο του για το θέμα – που αποτελεί ίσως την καλύτερη ανάλυση για τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οικονομικά της κρίσης.

Μια τέτοια δομή θα μπορούσε με τον καιρό να μετατρέψει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και το διαδοχικό του σχήμα σε πυρήνα μιας Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Χρέους και άρα να μετατρέψει τα ομόλογα που θα εκδώσει σε κρατικά ομόλογα της Ευρωζώνης. Σαν πρώτο βήμα απαιτείται ένα πολύ μεγαλύτερο όριο δανεισμού - όχι 750 δις ευρώ, κατ’ όνομα ή στην πραγματικότητα, αλλά τουλάχιστον 2 τρις ευρώ. Κατά δεύτερον, όπως επισημαίνει ο Μπούιτερ, οι εγγυήσεις που αυτός ο Μηχανισμός θα εκδίδει θα πρέπει να είναι ‘κοινές’ - με άλλα λόγια να πρόκειται για το κοινό και ενιαίο παθητικό όλων των κρατών της Ευρωζώνης και όχι να είναι, όπως σήμερα, ένα σύνολο εγγυήσεων των εθνικών κυβερνήσεων.

Η ένωση των κρατικών ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας και η αναγνώριση μιας δυνατότητας του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού να παράσχει εγγυήσεις για λογαριασμό όλων των ευρωπαϊκών κρατών θα αποτελούσε ένα μεγάλο άλμα στο μέλλον. Κάποιοι θα μπορούσαν να κάνουν κι άλλα βήματα προικοδοτώντας τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό με κεφάλαια και αρμοδιότητες για την αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης του χρηματοπιστωτικού τομέα. Λίγες τεχνικές αλλαγές και ιδού: δημιουργείται εκ των πραγμάτων το ευρωπαϊκό ομόλογο και η δημοσιονομική ένωση από την πίσω πόρτα.

Όπως παρατήρησε ο καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Μπάρι Άιχενγκριν, σε πρόσφατο άρθρο του, υπάρχουν μόνο δύο βασικές λύσεις στην ευρωπαϊκή κρίση. Η μία είναι τα χρεοστάσια των κρατών μελών και η άλλη είναι η διάσωση της Ευρωζώνης με επικεφαλής τη Γερμανία. Αλλά η διάσωση συνεπάγεται την καταβολή πραγματικού ζεστού χρήματος και όχι των φαινομενικά δωρεάν εγγυήσεων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού που έχουν παρασχεθεί ως τώρα. Οι δύο αυτές λύσεις ανταποκρίνονται σε δύο διαφορετικά μοντέλα για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό. Η διεύρυνση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού με τον τρόπο που μόλις περιγράψαμε ισοδυναμεί στην πραγματικότητα με διάσωση με επικεφαλής τη Γερμανία. Η εναλλακτική λύση, ένας μηχανισμός με πολύ πιο μετριοπαθείς δραστηριότητες και δανειοδοτική ισχύ, την οποία προτιμάει η Γερμανία σήμερα, θα καταλήξει ενδεχομένως αργότερα σε καταστροφικά χρεοστάσια των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, που με τη σειρά τους θα δώσουν το έναυσμα για μια πανευρωπαϊκή τραπεζική κρίση, η οποία, για να αντιμετωπιστεί, θα απαιτηθεί η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών.

Δεν είναι σίγουρο ότι η επιλογή ενός μικρότερου Μηχανισμού με χρεοστάσια στην περιφέρεια θα κοστίσει λιγότερο. Αντιθέτως μάλιστα, για το σύστημα σαν σύνολο ίσως η λύση αυτή να αποδειχτεί πιο ακριβή και πιο επικίνδυνη. Αλλά φαίνεται ότι είναι πιο εύκολη για τις εθνικές κυβερνήσεις της Ευρωζώνης από πολιτικής άποψης, επειδή οι αναπόφευκτες μεταβιβάσεις πόρων στην περίπτωση αυτή θα γίνουν εντός της χώρας – από τις κυβερνήσεις στις εγχώριες τράπεζες – και όχι εκτός των συνόρων. Βέβαια, όποια λύση και αν προκριθεί στο τέλος η Γερμανία θα πληρώσει.

Το πιθανότερο είναι ότι η Ευρώπη κατευθύνεται προς τη λύση του μικρού Μηχανισμού και των περιφερειακών χρεοστασίων. Το γερμανικό πολιτικό και νομικό κατεστημένο μπορεί να μη θέλει να πλήξει την Ευρωζώνη αλλά αποδίδει προτεραιότητα στον περιορισμό των υποχρεώσεών του. Το πρόσφατο άρθρο του πρώην επικεφαλής οικονομολόγου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ότμαρ Ίσινγκ που σήμανε συναγερμό απέναντι για σχετικώς μετριοπαθείς προτάσεις κοινής οικονομικής διακυβέρνησης είναι χαρακτηριστικό των αντιδράσεων που μπορεί να προσδοκά η Αγγέλα Μέρκελ αν κινηθεί προς την κατεύθυνση των κοινών ευρωπαϊκών υποχρεώσεων. Η Γερμανίδα καγκελάριος υιοθετεί μια πραγματιστική προσέγγιση αλλά με δεδομένες τις τάσεις της πολιτικής γνώμης στο Βερολίνο και τους νομικούς περιορισμός, είναι σχετικά απίθανο να αναλάβει τους κινδύνους που συνεπάγεται η επέκταση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού.

Επομένως θα καταλήξουμε με ένα χρηματοπιστωτικό όχημα - ομπρέλα μετρίως μεγαλύτερων διαστάσεων, με λιτότητα και όλο και μεγαλύτερη λιτότητα και στο τέλος με καταστροφικά χρεοστάσια στην ευρωπαϊκή περιφέρεια και επέκταση της τραπεζικής κρίσης. Η πλήρης στρατηγική επίλυσης της κρίσης παραμένει άπιαστο όνειρο, παρά τους ισχυρισμούς περί του αντιθέτου.