Όταν ανακοινώθηκαν, την Παρασκευή, τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών τεστ αντοχής των 90 σημαντικότερων τραπεζών, η ελληνική κοινή γνώμη βρέθηκε μπροστά σε μια... διπλή αλήθεια: δύο από τις έξι ελληνικές τράπεζες που ελέγχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή «κόπηκαν», αλλά η Τράπεζα της Ελλάδος ανακοίνωσε ότι ουσιαστικά όλες οι τράπεζες πέρασαν την εξέταση. Τι από τα δύο, τελικά, ισχύει; Αν τα ευρωπαϊκά τεστ αντοχής ήταν μια πραγματική άσκηση ελέγχου της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών σε ακραία οικονομικά σενάρια, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν θα συζητούσαμε σήμερα για «διπλές αλήθειες»: θα μιλούσαν μόνο οι αριθμοί. Και οι αριθμοί έχουν μόνο μία ανάγνωση. Μια τράπεζα, σε μια προκαθορισμένη χρονική στιγμή μπορεί να έχει, ή να μην έχει επαρκή κεφάλαια για να ανταποκριθεί σε ένα ακραίο σενάριο ζημιών. Αμφισημίες στην ανάγνωση των αριθμών δεν υπάρχουν!
Όμως, τα τεστ αντοχής στην Ευρώπη, σε αντίθεση με την «κοιτίδα» τους, τις ΗΠΑ, ήταν εξαρχής μια άσκηση πολιτικής ισορροπίας, όχι μια τεχνική άσκηση, γι’ αυτό και ελάχιστοι «παίκτες» της αγοράς τα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη:
- Σκοπός των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των εποπτικών αρχών ήταν να δείξουν ότι τα προβλήματα των τραπεζών δεν είναι τόσο σοβαρά όσο η αγορά φοβάται. Αποκορύφωμα αυτού του πολιτικού χειρισμού των ελέγχων ήταν η άρνηση των εποπτικών αρχών να υπολογίσουν πιθανές ζημιές των τραπεζών σε σενάρια χρεοκοπίας κρατών της ευρωζώνης. Αν επρόκειτο για μια σοβαρή άσκηση τεχνικού χαρακτήρα, οι τράπεζες θα καλούνταν να υπολογίσουν απώλειες τουλάχιστον από τα ομόλογα των τριών κρατών που έχουν διασωθεί από την πλήρη κατάρρευση με διεθνή δάνεια. Αυτό δεν γίνεται, για έναν απλό πολιτικό λόγο: οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης δεν έχουν συμφιλιωθεί με την ιδέα της χρεοκοπίας μελών της, ούτε και έχουν πάρει τη δύσκολη πολιτική απόφαση να διαθέσουν τα δεκάδες (ή εκατοντάδες) δισεκατομμύρια που θα χρειασθούν οι τράπεζες, αν διαψευσθεί το δόγμα που ορίζει ότι «στην ευρωζώνη δεν υπάρχουν χρεοκοπίες».
- Αντίθετα, στις ΗΠΑ τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά, γι’ αυτό και τα τεστ αντοχής ήταν σοβαρότερα και πειστικότερα: η κυβέρνηση γνώριζε πολύ καλά ότι το τραπεζικό σύστημα ήταν «σάπιο» και είχε πάρει εξαρχής την πολιτική απόφαση, παρά τις έντονες αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν και εκεί, να διαθέσει όσα κεφάλαια χρειάζονταν για να αποκαταστήσουν σε αποδεκτά όρια την επάρκεια των κεφαλαίων τους. Σε αυτή τη διαδικασία, πολλοί κορυφαίοι οικονομολόγοι λένε ότι οι αμερικανική κυβέρνηση έκανε ένα ιστορικό λάθος, που θα φέρει ακόμη περισσότερες κρίσεις στο μέλλον: οι ενισχύσεις που έδωσε ήταν λευκές επιταγές. Δεν κρατικοποίησε τις προβληματικές τράπεζες, δεν πήρε τον έλεγχό τους από τα «χρυσά αγόρια» που ευθύνονται για την κρίση του 2008 (και για αρκετές προηγούμενες...), δεν επανέφερε τους αυστηρούς εποπτικούς κανόνες που είχαν ισχύσει για μισό αιώνα και είχαν προφυλάξει την οικονομία από την επικίνδυνη απληστία και κερδοσκοπία των τραπεζιτών. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη συζήτηση.
Κάπως έτσι καταλήξαμε στις ασκήσεις πολιτικής ισορροπίας με τα αποτελέσματα των τεστ αντοχής, που όλοι είδαμε την Παρασκευή, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις ελληνικές τράπεζες:
- Αν δούμε τα αποτελέσματα με βάση το χρονικό σημείο αναφοράς, στο οποίο διεξήχθησαν τα τεστ (στοιχεία της 30/4/2011), δύο ελληνικές τράπεζες έχουν «κοπεί» στο ακραίο σενάριο: μία οριακά (η Eurobank, με 4,9% έναντι της «βάσης» του 5%) και μία πολύ καθαρά (η ΑΤΕ, με αρνητική επάρκεια κεφαλαίων στο ακραίο σενάριο). Άλλες δύο (Πειραιώς και Ταχ. Ταμιευτήριο) πέρασαν πάνω αλλά κοντά στον πήχη. Μόνο δύο (Εθνική και Alpha) πέρασαν «καθαρά» το όριο.
- Πώς φθάσαμε να λέμε, όμως, ότι «όλες οι τράπεζες πέρασαν το τεστ»; Σε αυτή την ερμηνεία κατηύθυνε η Τράπεζα της Ελλάδος τη συζήτηση, τονίζοντας ότι «μια πιο αντιπροσωπευτική εικόνα της κεφαλαιακής θέσης των τραπεζών» δίνεται αν λάβουμε υπόψη όχι τα στοιχεία της 30/4/2011, αλλά και όσα ήδη κάνουν ή έχουν προγραμματίσει οι τράπεζες για να βελτιώσουν τους δείκτες τους ( πωλήσεις ή απορροφήσεις θυγατρικών εταιριών, έκδοση μετατρέψιμων ομολόγων, αποεπενδύσεις, πρόσθετες προβλέψεις που έχουν ήδη σχηματιστεί για κάλυψη μελλοντικών ζημιών). Με άλλα λόγια, η ΤτΕ λέει ότι δεν θα έχει τόση σημασία η εικόνα που έδιναν οι τράπεζες στο τέλος Απριλίου, αλλά αυτή που θα δίνουν μέχρι το τέλος του 2012, όταν θα έχουν εφαρμόσει πρόσθετα μέτρα εξυγίανσης και ενίσχυσης της κεφαλαιακής επάρκειας.
Αυτή η «διπλή αλήθεια» αποτυπώνεται στον πίνακα που έδωσε στη δημοσιότητα η ΤτΕ, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα των τεστ. Εκεί βλέπουμε στην πρώτη στήλη τις τράπεζες να «κόβονται» και στη δεύτερη να... περνούν το τεστ, με τα πρόσθετα μέτρα που ΘΑ λάβουν:
| Τράπεζα | (1) Δείκτης Core Tier 1 την 31.12.2012 (υπό το δυσμενές σενάριο) | (2) Δείκτης Core Tier 1 την 31.12.2012 (υπό το δυσμενές σενάριο, συμπεριλαμβανομένων των πρόσθετων μέτρων βελτίωσης του Δείκτη Κεφαλαιακής Επάρκειας) |
| Εθνική Τράπεζα | 7,7% | 9,7% |
| Alpha Bank | 7,4% | 8,2% |
| Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο | 5,5% | 7,1% |
| Τράπεζα Πειραιώς | 5,3% | 6,3% |
| Τράπεζα Πειραιώς | 5,3% | 6,3% |
| Eurobank EFG | 4,9% | 7,6% |
| Αγροτική Τράπεζα | -0,8% | 6,0% |
| Συνολικό πλεόνασμα κεφαλαίων έναντι του ορίου αναφοράς 5% | €2,44 δις ευρώ | €5,05 δις ευρώ |
Για παράδειγμα, ουδείς γνωρίζει σε ποια τιμή θα καταφέρουν να πουλήσουν ελληνικές τράπεζες μετοχές ξένων θυγατρικών τους, ή αν ακόμη και οι πρόσθετες προβλέψεις που σχημάτισαν ή θα σχηματίσουν θα αποδειχθούν επαρκείς για να αντιμετωπίσουν το «τσουνάμι» ζημιών που φέρνει η κρίση.
Φεύγοντας από το θέμα της κεφαλαιακής επάρκειας και αναλύοντας τις εξελίξεις στο πολύ κρισιμότερο πρόβλημα της ρευστότητας, βλέπουμε ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν γνωρίζουν καν σήμερα αν σε λίγες εβδομάδες η ΕΚΤ θα συνεχίσει να δέχεται ως εγγύηση δανεισμού τα ελληνικά κρατικά ομόλογα. «Αν μια χώρα χρεοκοπήσει, δεν θα μπορούμε πλέον να δεχθούμε τα ομόλογά της ως εγγυήσεις», δήλωσε ο Ζαν Κλωντ Τρισέ, σε συνέντευξη που δημοσιεύθηκε το Σαββατοκύριακο και ζήτησε από τις κυβερνήσεις να κάνουν κάτι για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, σε περίπτωση «επιλεκτικής χρεοκοπίας» της Ελλάδας.
Η αβεβαιότητα για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, αλλά και συνολικότερα για τις τράπεζες της ευρωζώνης, είναι τόσο έντονη και τόσο σαφής στους «παίκτες» των αγορών, που δεν φαίνεται να αλλάζουν στο ελάχιστο τη στάση τους μετά τα τεστ αντοχής. Στις συναλλαγές της Ασίας, που εγκαινίασαν τη νέα εβδομάδα, το ευρώ υποχωρούσε σε ισοτιμία αρνητικού ρεκόρ έναντι του ελβετικού φράγκου, καθώς εντάθηκε η μαζική έξοδος «έξυπνου χρήματος» από την ευρωζώνη προς το ασφαλές καταφύγιο του φράγκου. Αυτό αποδεικνύει ότι οι αγορές δεν ενδιαφέρονται πολύ για πολιτικούς ελιγμούς και «διπλές αλήθειες», αλλά περιμένουν «καθαρές λύσεις».