Να που έχουμε και μερικά καλά νέα στην Ευρώπη. Οι κυβερνήσεις της Λετονίας, της Ισλανδίας και της Ρουμανίας διεξήγαγαν επιτυχημένες δημοπρασίες ομολόγων την περασμένη βδομάδα. Η σημασία αυτής της εξέλιξης γίνεται αντιληπτή αν σκεφθούμε ότι τα τρία αυτά κράτη υπήρξαν τα πρώτα ευρωπαϊκά κράτη που γονάτισαν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και που υποχρεώθηκαν να ζητήσουν βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και οι τρεις αυτές χώρες επιστρέφουν τώρα στις αγορές ομολόγων. Και οι Ευρωπαίοι πολιτικοί ελπίζουν ότι σύντομα κάτι τέτοιο θα καταστεί εφικτό για την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία – μετατρέποντας τις από παρίες των αγορών σε σταθερούς πολίτες. Η περίπτωση της Λετονίας αποτελεί μάλιστα το κερασάκι στην τούρτα, καθώς η κυβέρνηση της χώρας δήλωσε ότι δεν θα αποσύρει επιπλέον κονδύλια από όσα της έχουν διατεθεί από την ΕΕ και το ΔΝΤ, τουλάχιστον προς το παρόν
Φαίνεται όμως κιόλας καθαρά ότι στην περίπτωση της Ελλάδας αυτή η διαδρομή δεν θα επαναληφθεί και το πιθανότερο είναι πως ούτε κι η Ιρλανδία με την Πορτογαλία θα καταφέρουν να πετύχουν κάτι τέτοιο και μάλιστα σε ανάλογο χρονοδιάγραμμα. Στην πραγματικότητα μπορεί η ενδεχόμενη κατάρρευση της Ελλάδας να καταστήσει αδύνατη την επιστροφή στις αγορές και της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας.
Επομένως, τι πήγε καλά για τις τρεις ευρωπαϊκές χώρες;
Η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι της Λετονίας, επειδή η χώρα δεν υποτίμησε το νόμισμά της και χειρίστηκε την κρίση σαν να ήταν ήδη κράτος μέλος της Ευρωζώνης. Αυτό που έκανε η Λετονία είναι να προχωρήσει και να επιμείνει σε δρακόντειες περικοπές του δημοσίου ελλείμματος. Το 2012 το δημόσιο έλλειμμα της κυβέρνησης ήταν στο 7,7% του ΑΕΠ, βρέθηκε δηλαδή χαμηλότερα από τις προβλέψεις που το έφερναν στο 8,5%. Βασισμένο στα στοιχεία της κυβέρνησης, το ΔΝΤ εκτιμά ότι το δημόσιο έλλειμμα της Λετονίας θα μειωθεί το 2010 σε 4,5% του ΑΕΠ και το 2012 σε κάτω του 3%. Το πιο σημαντικό βέβαια είναι ότι τον Οκτώβριο του 2010 οι Λετονοί στήριξαν την κυβέρνησή τους παρά τη λιτότητα και ότι ο πρωθυπουργός Βάλντις Ντομπρόκις ηγείται μιας κυβέρνησης συνασπισμού που διαθέτει πλειοψηφία 55 εδρών επί συνόλου 100 της λετονικής Βουλής.
Οι Λετονοί αποδέχτηκαν επίσης τις πολύ μεγάλες περικοπές μισθών που οδήγησαν σε αξιοσημείωτη άνοδο της παραγωγικότητας. Η στρατηγική αυτή αναφέρεται σαν εσωτερική υποτίμηση και είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο χώρες που διατηρούν σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία μπορούν να αποκαταστήσουν τη χαμένη τους ανταγωνιστικότητα στις διεθνείς αγορές. Του αποτέλεσμα ήταν ότι παρά τη μη υποτίμηση του νομίσματος, η Λετονία είδε δραστική αύξηση των εξαγωγών της. Έτσι η λετονική οικονομία πέρασε ξανά σε ανάπτυξη, με τις προβλέψεις του ΔΝΤ να κάνουν λόγο για 3,3% φέτος και για 4% από το 2012.
Της κρίσης στη Λετονία – όπως είχε γίνει και στην Ιρλανδία – προηγήθηκε η έκρηξη της αγοράς ακινήτων η οποία χρηματοδοτήθηκε από τον υπερδανεισμό των τραπεζών από το εξωτερικό και οδήγησε σε φούσκα αξιών. Από πολύ νωρίς ωστόσο η Λετονία κατάφερε να επωφεληθεί από την Πρωτοβουλία της Βιέννης στο πλαίσιο της οποίας οι ξένες τράπεζες συμφώνησαν να διατηρήσουν την παρουσία τους στη χώρα κατά την περίοδο όπου η ΕΕ και το ΔΝΤ είχαν αναλάβει την οικονομική στήριξή της.
Ανάλογη είναι και η ιστορία της Ρουμανίας, μολονότι η οικονομία της χώρας στηρίχτηκε από την υποτίμηση του λέι. Η κυβέρνηση εφάρμοσε και εφαρμόζει δραστικές δημοσιονομικές περικοπές, η οικονομία γύρισε σε ανάπτυξη και η Πρωτοβουλία της Βιέννης συνέβαλε στη διατήρηση της σταθερότητας του τραπεζικού τομέα. Αλλά και η Ισλανδία, παρά το ότι υπήρξε το πρώτο θύμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, μοιάζει πλέον να ισορροπεί.
Οι επενδυτές απάντησαν θετικά σε αυτή την ανάκαμψη. Έτσι την περασμένη Πέμπτη η Λετονία πούλησε 10ετή ομόλογα αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων, η Ισλανδία 5ετή ομόλογα αξίας 1 δις δολαρίων και η Ρουμανία 5ετή ομόλογα αξίας 1,5 δις ευρώ.
Και τα τρία αυτά κράτη θα πρέπει βεβαίως να κάνουν πάρα πολλά για να πουν ότι ξεπέρασαν οριστικά τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά έχουν προχωρήσει πολύ περισσότερο σε αυτό το δρόμο από την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Για τις τρεις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας το πρίμιουμ κινδύνου που ζητούν οι επενδυτές για να αγοράσουν κρατικά ομόλογα συνεχίζει να αυξάνει, δίχως ορατό τέλος να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Έτσι η Ελλάδα υποχρεώνεται να διαπραγματευτεί μια δεύτερη διάσωση από τους εταίρους της και η Ιρλανδία μπορεί κάλλιστα να βρεθεί σε ανάλογη θέση στα μέσα του 2012 όπου σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο η κυβέρνηση της θα πρέπει να προχωρήσει σε νέες δημοπρασίες ομολόγων.
Επομένως γιατί η μια ομάδα κρατών τα πήγε καλά και η άλλη βουλιάζει; Πρόκειται για ένα ερώτημα ζωτικής σημασίας για τους Ευρωπαίους πολιτικούς που, ωστόσο, ακόμη δεν το έχουν δει.
Η πρώτη μεγάλη και προφανής διαφορά είναι ότι η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία ξεκίνησαν με πολύ υψηλότερα επίπεδα χρέους. Στα τέλη του 2010 το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ήταν στο 142% του ΑΕΠ της, της Ιρλανδίας στο 96% και της Πορτογαλίας στο 93%. Αντίθετα το δημόσιο χρέος της Λετονίας ήταν στο 45% του ΑΕΠ της και της Ρουμανίας στο 31%. Βέβαια ο βασικός λόγος που ώθησε το χρέος της ιρλανδικής κυβέρνησης στα ύψη ήταν οι δαπάνες για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος. Άλλη μια βασική διαφορά είναι ότι η Ελλάδα δεν κατάφερε να περικόψει το έλλειμμά της κατά το σχεδιασμό.
Αλλά η πραγματικά μεγάλη και ουσιαστική διαφορά μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών που ανακάμπτουν και των ευρωπαϊκών κρατών που βυθίζονται είναι ότι τα κράτη που βυθίζονται ανήκουν στην Ευρωζώνη, που ναι μεν προβλήθηκε στα μέλη της σαν ένας μηχανισμός ασφαλείας ενάντια στα εξωτερικά σοκ όπως είναι μια χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά που στην πραγματικότητα αποδείχτηκε ότι λειτουργεί πολλαπλασιάζοντας τα. Η ΕΕ και το ΔΝΤ μπόρεσαν να ανταποκριθούν ορθά και με συνέπεια στα προβλήματα της Λετονίας και της Ρουμανίας διασφαλίζοντας από νωρίς τη δέσμευση και του ιδιωτικού τραπεζικού τομέα για τη μετρίαση των επιπτώσεων της κρίσης.
Αντιθέτως η ανταπόκρισή τους στα προβλήματα της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας χαρακτηρίστηκε από άρνηση, συγχύσεις, ασυνέπεια και καθυστερήσεις. Τα προβλήματα με τα οποία ξεκίνησαν οι τρεις αυτές χώρες δεν ήταν ασήμαντα αλλά επιδεινώθηκαν πολύ περισσότερο στη διάρκεια της κρίσης επειδή συνδέονταν με τις διάφορες πολύπλοκες ατζέντες των πολιτικών και των θεσμικών οργανισμών που στέκονται ανάμεσα στους κατόχους ομολόγων και τους φορολογούμενους.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι αποδόσεις των ελληνικών, των ιρλανδικών και των πορτογαλικών χρεογράφων καταγράφουν μεγάλη άνοδο τη στιγμή που το Βερολίνο και η ΕΚΤ ερίζουν ως προς το αν ο ιδιωτικός τομέας θα συμμετάσχει ή όχι στην επόμενη διάσωση της Ελλάδας – και μάλιστα από τη στιγμή που το όποιο πρότυπο διαμορφωθεί ενδέχεται να αποτελέσει το μοντέλο και για την επόμενη διάσωση της Ιρλανδίας.
Η Λετονία και η Ρουμανία επρόκειτο να προσχωρήσουν στην Ευρωζώνη – η πρώτη μάλιστα το 2014. Την περασμένη βδομάδα το ΔΝΤ ανακοίνωσε ότι φοβάται πως οι χώρες αυτές μπορεί να μη μπορέσουν να μπουν στο ευρώ αν τα υπάρχοντα μέλη ενισχύσουν την αυστηρότητα των κριτηρίων εισόδου προκειμένου να αποτρέψουν τη δημιουργία μιας νέας Ελλάδας μέσα στο σύστημα. Έτσι όπως έχουν τα πράγματα όμως, η Λετονία πρέπει να προσεύχεται να αποκλειστεί.