Η καλύτερη επιλογή για ένα νέο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα

Του Τζόζεφ Στίγκλιτς -Το διεθνές νομισματικό σύστημα χρειάζεται εις βάθος μεταρρύθμιση. Δεν αποτελεί την αιτία των πρόσφατων ανισορροπιών και της σημερινής αστάθειας της παγκόσμιας οικονομίας αλλά ούτε και βοηθά στην αντιμετώπισή τους. Επομένως, απαιτείται ένα σύνολο ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων, που μπορεί να αρχίσει με την άμεση επέκταση του σημερινού συστήματος των ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων, ή των χρημάτων που μπορούν να εκδοθούν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και για αυτό το ζήτημα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία η ομάδα των 20 πλουσιοτέρων χωρών του κόσμου.
Κάποτε ο Κέινς είχε προτείνει την εισαγωγή ενός παγκόσμιου νομίσματος, του ονομαζόμενου Bancor, που θα ετίθετο στο κέντρο του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Η ιδέα αυτή ποτέ δεν κέρδισε έδαφος. Αντιθέτως, σήμερα έχουμε ένα σύστημα κυριαρχούμενο από τα στοιχεία ενεργητικού που αποτιμώνται σε αμερικανικό δολάριο. Το σύστημα αυτό παρουσιάζει διάφορα μειονεκτήματα. Καταρχήν, παράγει παγκόσμια υφεσιακή δυναμική κατά τη διάρκεια των χρηματοπιστωτικών κρίσεων και μετά από αυτές – επειδή επιρρίπτει το βάρος της προσαρμογής των ανισορροπιών πληρωμών στα κράτη που έχουν δημόσιο έλλειμμα.
Κατά δεύτερον, παράγει εντάσεις εξαιτίας της χρήσης ενός εθνικού νομίσματος, του δολαρίου, ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη παγκόσμια μεταβλητότητα, ως συνέπεια της μεγέθυνσης του ελλείμματος του αμερικανικού ισοζυγίου πληρωμών. Το έλλειμμα αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να δημιουργεί επαρκή παγκόσμια ρευστότητα, αλλά οδηγεί παράλληλα και σε υπερβολική υπερχρέωση, και εσωτερική και εξωτερική. Επομένως, αν οι ΗΠΑ μείωναν το έλλειμμά τους με πολύ γρήγορους ρυθμούς, θα μπορούσε κάλλιστα να ανακύψει έλλειψη προσφοράς του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.
Οι απαντήσεις των κρατών στην παγκόσμια οικονομική αστάθεια παράγουν το τρίτο πρόβλημα, επειδή οι αναπτυσσόμενες χώρες συγκεντρώνουν μεγάλα αποθεματικά προκειμένου να είναι ασφαλισμένες απέναντι σε μια μελλοντική κρίση του ισοζυγίου πληρωμών. Αυτό τις προστατεύει μεν κατά τη διάρκεια των κρίσεων, μπορεί όμως να συνεισφέρει στις παγκόσμιες ανισορροπίες.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 δημιουργήθηκε ένα άλλο, πιο περιορισμένο, νόμισμα: τα Special Drawings Rights (SDR), ή ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα, που μπορούν να εκδοθούν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αν συμφωνήσουν σε αυτό αρκετά κράτη μέλη. Η μεγαλύτερη έκδοση ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων – που έφτασε στα 250 δις δολάρια με πρόταση των G20 τον Απρίλιο του 2009 – αποτέλεσε μια ορθή απάντηση στην δραματική κατάρρευση του διεθνούς ιδιωτικού δανεισμού μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ενώ παράλληλα συνέδραμε στη μερική ανακούφιση του αρνητικού αντίκτυπου της κρίσης στην παγκόσμια ανάπτυξη.
Σήμερα, και με τον ίδιο τρόπο, θα πρέπει ενισχυθεί ο παγκόσμιος ρόλος των ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων, και μέσα από νέες εκδόσεις και μέσα από την ενίσχυση του ρόλου τους στα δάνεια που χορηγεί το ΔΝΤ. Μπορούμε να εισάγουμε νέες εκδόσεις SDR σε συγκυρίες μείωσης των ιδιωτικών κεφαλαιακών ροών ή σε συγκυρίες μεγάλης πτώσης των των παγκόσμιων τιμών των εμπορευμάτων. Έτσι θα ενισχυθουν οι δυνατότητες των χωρών με εμπορικά ελλείμματα, όπως είναι το Πακιστάν και η Αίγυπτος, σε συγκυρίες όπου πλήττονται από μεγάλα εξωτερικά σοκ.
Σε πρακτικούς όρους όλα αυτά σημαίνουν πως η ομάδα των G20 θα πρέπει να προτρέψει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προχωρήσει σε μια μεγάλη έκδοση SDR μέσα στην επόμενη τριετία, της τάξης αξίας 390 δις δολαρίων για κάθε χρόνο. Μια τέτοια κίνηση μπορεί να έχει πολλά πλεονεκτήματα. Θα περιορίσει το πρόβλημα των υφεσιακών τάσεων επιτρέποντας στις κεντρικές τράπεζες να ανταλλάξουν τα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματά τους με σκληρά νομίσματα όπως είναι το δολάριο και το ευρώ και να τα χρησιμοποιήσουν για να χρηματοδοτήσουν υψηλότερες εισαγωγές. Θα αντικαταστήσει εν μέρει την ανάγκη των κρατών να συγκεντρώνουν αποθεματικά σε ξένο συνάλλαγμα. Δεδομένης της σχετικά μικρής τους κλίμακας, η αύξηση των SDR μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αποκατάσταση της βιωσιμότητας και την επιτάχυνση της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας δίχως να οδηγήσει σε πληθωριστικές πιέσεις. Και με τον περιορισμό της ανάγκης των κρατών να συγκεντρώνουν αποθεματικά, θα διευκολύνει ως ένα βαθμό τον περιορισμό των παγκόσμιων ανισορροπιών.
Απαιτούνται επίσης νέα μέτρα για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των ίδιων των SDR. Ένας τρόπος να επιτευχθεί αυτό θα ήταν η χρήση τους από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προκειμένου να χρηματοδοτήσει το δανεισμό χωρών που χρειάζονται βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση εξαιτίας των πιέσεων του ισοζυγίου πληρωμών τους, όπως έγινε πρόσφατα με την Ελλάδα και την Ιρλανδία. Ενδεχομένως τα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα να μπορούσαν να γίνουν ο βασικός ή και ο μόνος μηχανισμός χρηματοδότησης του ΔΝΤ.
Περαιτέρω, σε περίπτωση εκδήλωσης κρίσης σε πολλές χώρες ταυτόχρονα, όπως συνέβη για παράδειγμα στην ασιατική κρίση του 1988, ο δανεισμός του ΔΝΤ θα μπορούσε στο σύνολο του να χρηματοδοτείται με νέες εκδόσεις SDR σε απεριόριστα ποσά. Αν και όταν έρθει η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, οι εκδόσεις των SDR μπορούν να διακόπτονται ή και επαναπορροφώνται. Έτσι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα αποκτήσει ισχυρότερο ρόλο στη δημιουργία επίσημης ρευστότητας, κατά τρόπο που θα συμβάλλει στην εξασθένηση τόσο των υφεσιακών όσο και των πληθωριστικών πιέσεων στις διάφορες συγκυρίες.
Όλα αυτά θα συμβάλουν στην ενίσχυση της παγκόσμιας σταθερότητας, δίχως να μεταβάλουν με ρηξικέλευθο τρόπο τους υπάρχοντες νομισματικούς διακανονισμούς. Γιατί το δολάριο θα συνεχίσει να αποτελεί το βασικό νόμισμα των ιδιωτικών συναλλαγών, κι αυτό σημαίνει πως οι ως άνω αλλαγές θα γίνουν πιο εύκολα αποδεκτές από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ομάδα των G20 επέδειξε αποτελεσματικότητα κατά την αντιμετώπιση της παγκόσμιας κρίσης. Σήμερα που τα χειρότερα είναι πια πίσω μας και εμφανίζονται μεγάλες αποκλίσεις σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, το ερώτημα είναι αν οι G20 μπορούν ξανά να αναλάβουν τις πρωτοβουλίες και να επιδείξουν την ηγετική βούληση που χρειάζεται ο κόσμος. Απαιτείται η γρήγορη επέκταση του συστήματος των ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων προκειμένου να διασφαλιστεί η ενίσχυση της σταθερότητας και της βιώσιμης ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας.

Ο συγγραφέας είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Το άρθρο αυτό το υπέγραψε μαζί με άλλους 17 κορυφαίους οικονομολόγους από πολλές χώρες, που έχουν συγκροτήσει την αποκαλούμενη ‘Ομάδα του Πεκίνου’.