Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της περασμένης εβδομάδας οι Ευρωπαίοι ηγέτες ανανέωσαν την υπόσχεσή τους ‘να κάνουν ό,τι απαιτείται προκειμένου να διασφαλίσουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της Ευρωζώνης σαν σύνολο’. Αλλά δεν μας είπαν ακόμη το πώς. Ακόμα κι αν το ελληνικό Κοινοβούλιο υπερψηφίσει το νέο σχέδιο και αποτρέψει την άμεση κρίση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν το μακρύ ευρωπαϊκό καλοκαίρι προκειμένου να μετατρέψουν αυτή την απροσδιόριστη δέσμευσή τους σε ένα σχέδιο δράσης. Ιδού τα πέντε καθήκοντα που θα ήταν σκόπιμο να αναλάβουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες.Α. Να ολοκληρώσουν την εκκαθάριση του τραπεζικού συστήματος. Η χρηματοπιστωτική σταθερότητα απειλείται κυρίως επειδή δεν έχει ολοκληρωθεί η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των ασθενέστερων ευρωπαϊκών τραπεζών. Δύο χρόνια αφότου η Αμερική ολοκλήρωσε με επιτυχία τα ‘τεστ αντοχής’ των δικών της τραπεζών, η Ευρώπη ακόμα το παλεύει. Τον Ιούλιο αναμένουμε τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των νέων τεστ αντοχής, και αυτό αντιπροσωπεύει μια ελπίδα για μια επιθετική αποκατάσταση της ευρωστίας των τραπεζών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μια τέτοια κίνηση μπορεί να κοστίσει σε δημόσιο χρήμα και σε πολιτικό κεφάλαιο αλλά καμιά πολιτική σκοπιμότητα δεν μπορεί να δικαιολογήσει νέα απώλεια της ευκαιρίας.
Β. Να διερευνήσουν τις δυνατότητες αντιμετώπισης του προβλήματος της αφερεγγυότητας των κρατών. Την περασμένη εβδομάδα απορρίφθηκε η γερμανική πρόταση για υποχρεωτική επιμήκυνση του ελληνικού χρέους. Αλλά δεν είναι στρατηγική το να προσποιούμαστε ότι μια αφερέγγυα χώρα μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη της. Υπάρχουν επομένως μόνο δύο σοβαρές επιλογές. Η πρώτη, ας την αποκαλέσουμε Σχέδιο Α, είναι η ‘κοινωνικοποίηση’ του ελληνικού χρέους. Η επιλογή αυτή ενέχει μια σοβαρή μείωση των επιτοκίων των διακρατικών δανείων που έχει λάβει το ελληνικό δημόσιο σε επίπεδα που θα καταστήσουν την Ελλάδα αξιόχρεη καθώς και μια απόφαση για το ποιος θα αναλάβει το αντίστοιχο κόστος σε περίπτωση που χρειαστεί – είτε οι τράπεζες μέσω της εισαγωγής μιας ειδικής φορολογίας είτε οι συνήθεις φορολογούμενοι μέσω ενός χρεοστασίου. Το Σχέδιο Β είναι να αναλάβουν μέρος του κόστους και οι ιδιώτες επενδυτές μέσα από μια ελεγχόμενη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Για να πετύχει μια τέτοια λύση, θα πρέπει να αρχίσουν άμεσα προετοιμασίες, όχι μόνο από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έτσι ώστε όταν η αναδιάρθρωση λάβει χώρα, να παραμείνουν υπό έλεγχο οι αντανακλάσεις της στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το κάθε σχέδιο αποτελεί ‘ανάθεμα’ για κάποιους Ευρωπαίους ηγέτες, αλλά τελικά κάποια στιγμή θα πρέπει να επιλέξουν ένα σχέδιο. Η Ευρώπη μπορεί να χρησιμοποιήσει τον χρόνο που αγόρασε με τις διασώσεις προκειμένου να αξιολογήσει τις επιπτώσεις των δύο σχεδίων και να επιλέξει στρατηγική.
Γ. Να χρησιμοποιήσουν καλύτερα τους νέους μηχανισμούς διαχείρισης της κρίσης που δημιούργησαν. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας που δημιουργήθηκε πέρσι και το διάδοχο σχήμα του, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας έχουν τη δυνατότητα να αποτελέσουν ιδιαίτερα ισχυρά εργαλεία για την περιφρούρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην Ευρώπη. Αλλά η έλλειψη εμπιστοσύνης και οι ανάγκες της εσωτερικής πολιτικής σκηνής έχουν οδηγήσει στην εισαγωγή πολλών περιορισμών στη λειτουργία τους. Υπό την παρούσα μορφή τους, συνεπώς, δεν μπορούν ούτε να αποτρέψουν την κρίση μέσω προληπτικού δανεισμού, ούτε να την επιλύσουν παρέχοντας υποστήριξη στην αναδιάρθρωση χρεών. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά αποτελούν σπατάλη των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων. Οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί θα πρέπει να μετατραπούν σε εργαλεία με πολύ μεγαλύτερη ευελιξία προκειμένου να βοηθήσουν στην διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Δ. Να σχεδιάσουν μια στρατηγική προσαρμογής και ανάπτυξης για τον ευρωπαϊκό Νότο. Η δημοσιονομική σταθεροποίηση έχει την πρώτιστη σημασία αλλά, εν τέλει, αυτό που κυρίως μετρά είναι αν η νότια Ευρώπη θα μπορέσει να επιστρέψει στην ανάπτυξη. Μέχρι στιγμής τα κοινά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου εστίασαν με αρκετή επιτυχία στο δημοσιονομικό μέτωπο. Αλλά σε αντίθεση με την Ιρλανδία, ο ευρωπαϊκός Νότος δεν έχει καταφέρει ακόμα να περιορίσει την υπερτίμηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας του η οποία προέκυψε από μια 10 χρόνια υπερπληθωρισμού. Έτσι οι αναπτυξιακές του προοπτικές παραμένουν περιορισμένες. Η Ευρώπη θα πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα στο συγκεκριμένο μέτωπο. Ένα πρώτο και απλό βήμα θα ήταν να χρησιμοποιούσε καλύτερα τα χρήματα που δαπανά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Και οι δύο χώρες είναι μείζονες αποδέκτες διαρθρωτικών μεταβιβάσεων αλλά το ευρωπαϊκό χρήμα είτε δεν απορροφάται από τις χώρες αυτές, είτε υπάρχει κακή διαχείρισή του – επειδή και οι οδηγίες διαχείρισης του έχουν τεθεί πριν πολλά χρόνια και αποκλίνουν από τις σημερινές προτεραιότητες. Η ΕΕ θα πρέπει συνεπώς να εγκρίνει ειδική νομοθεσία προκειμένου να επιταχύνει την αποδέσμευση των πιστώσεων και, για όσο καιρό εφαρμόζονται τα προγράμματα συνδρομής, να στηρίξει, όσο γίνεται, το σκέλος της ανάπτυξης.
Ε. Να αντιμετωπίσουν τις δομικές αδυναμίες της Ευρωζώνης. Οι μεταρρυθμίσεις για ενίσχυση της εποπτείας στην Ευρωζώνη, όταν ολοκληρωθούν, θα βοηθήσουν στον περιορισμό του κινδύνου μελλοντικών κρίσεων. Αλλά δεν έχει γίνει απολύτως τίποτα για να διορθωθεί ο θανάσιμος συσχετισμός μεταξύ των τραπεζικών κρίσεων και των κρίσεων εθνικού χρέους. Τα κράτη θα έπρεπε να προστατεύονται καλύτερα απέναντι στις καταρρεύσεις των τραπεζών τους μέσα από την συγκεντροποίηση της εποπτείας και τη δημιουργία ενός ασφαλιστικού σχήματος που θα μοιάζει με το Ταμείο Εγγυήσεως Καταθέσεων των ΗΠΑ. Με την ίδια λογική οι τράπεζες θα προστατεύονταν καλύτερα σε περίπτωση κατάρρευσης των εθνικών κρατών στα οποίες έχουν την έδρα τους, μέσα από τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου ομολόγων που κατέχουν. Σήμερα, για να έχει νόημα μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, θα πρέπει να προσλάβει τέτοιες διαστάσεις που θα σαρώσει τα κεφάλαια των ελληνικών τραπεζών. Όσο αυτή η συγκέντρωση κινδύνων επιμένει, οι εθνικές αναδιαρθρώσεις θα παραμένουν πολύ πιο επικίνδυνες από ό,τι χρειάζεται. Και αυτός είναι ο πιο ισχυρός λόγος για την εισαγωγή του ευρωομόλογου, επειδή θα προσφέρει ένα εργαλείο ‘φυσικής διαφοροποίησης’.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης οι Ευρωπαίοι ηγέτες επέδειξαν πολλές φορές την ισχυρή τους δέσμευση στο ευρώ. Αλλά όπως είπε κάποτε κι ο Ουίνστον Τσόρτσιλ για τις ΗΠΑ, μπορείς να τους εμπιστευθείς ότι θα κάνουν το σωστό μόνο αφού θα έχουν εξαντλήσει όλες τις άλλες δυνατότητες. Η συμπεριφορά αυτή στοιχίζει πάρα πολλά για να συνεχιστεί. Πρέπει τώρα οι Ευρωπαίοι ηγέτες να πάρουν κεφάλι από την κρίση και να αναλάβουν πρωτοβουλίες.