Οι πολιτικοί της Ευρωζώνης παίζουν μονίμως με το χρόνο, αναζητώντας απελπισμένα τρόπους να κρατήσουν στη ζωή τα κράτη μέλη που κατέφυγαν στην ευρωπαϊκή διάσωση, δίχως όμως να διαθέτουν κάποια ξεκάθαρη στρατηγική ώστε να τα βγάλουν από την εντατική. Η προσέγγιση που φαίνεται τώρα να κερδίζει έδαφος είναι μια νέα εκδοχή της λεγόμενης Πρωτοβουλίας της Βιέννης, που πέτυχε να σταματήσει την εκροή κεφαλαίων από κάποιες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μετά την κατάρρευση των Lehman Brothers.
Είναι αμφίβολο όμως αν μια ανάλογη πρωτοβουλία μπορεί σήμερα να διατηρήσει τη χρηματοδότηση των κυβερνήσεων της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, ενώ ακόμα κι αν πετύχει εν μέρει, δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να αντιμετωπίσει το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι τρεις χώρες: την απουσία επαρκών αναπτυξιακών προοπτικών προκειμένου να μπορέσουν να αποπληρώσουν το τεράστιο βάρος του χρέους τους.
Γυρίζοντας πίσω στο χρόνο, στις αρχές του 2009, θα θυμηθούμε ότι κανένας δεν ανησυχούσε για τις τρεις υπερχρεωμένες σήμερα χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Τον καιρό εκείνο οι Ευρωπαίοι πολιτικοί παρακολουθούσαν με αυξημένη νευρικότητα την πορεία ορισμένων κρατών της ανατολικής Ευρώπης με μεγάλη εξάρτηση από τον δανεισμό των δυτικών τραπεζών και με μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών. Ο φόβος τους ήταν ότι αυτές οι ξένες τράπεζες θα απέσυραν κεφάλαια και πιστώσεις από τις θυγατρικές τους στην Ανατολική Ευρώπη, κι ότι αυτό θα οδηγούσε στην κατάρρευση της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας, της Σερβίας και άλλων χωρών. Για να αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναδιάρθρωσης και Ανάπτυξης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου πρότειναν ένα σχέδιο: τα δύο αυτά ιδρύματα θα παρείχαν νέα δάνεια ύψους δεκάδων δις ευρώ σε αυτές τις χώρες αλλά μόνο αν οι ξένες τράπεζες συμφωνούσαν να διατηρήσουν τις εκεί θέσεις και το δανεισμό τους. Η κίνηση αυτή υπήρξε άκρως επιτυχής. Οι τράπεζες έμειναν στην Ανατολική Ευρώπη και η ΕΕ, το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης χορήγησαν νέα κεφάλαια. Κατά συνέπεια αποφεύχθηκε η χρηματοπιστωτική κατάρρευση μιας ολόκληρης περιοχής.
Με δεδομένη την επιτυχή κατάληξη της πρωτοβουλίας της Βιέννης είναι να απορεί κανείς γιατί οι Ευρωπαίοι δεν την θυμήθηκαν νωρίτερα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει και πολλούς θριάμβους στην αντιμετώπιση της κρίσης προκειμένου να στηριχτεί και να παράγει νέες ιδέες, οι δε τράπεζες μπορεί κάλλιστα να πειστούν από ένα σχέδιο, από τη στιγμή που κι η δική τους επιβίωση εξαρτάται από τη συμβολή των φορολογουμένων.
Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μόνο πολύ πρόσφατα άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία δεν θα μπορέσουν να επιτρέψουν σύντομα στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και ότι σε καμία περίπτωση δεν θα επιστρέψουν το 2012. Σαν να μην έφτανε το αδιέξοδο της Ελλάδας, το περασμένο Σαββατοκύριακο η κυβέρνηση της Ιρλανδίας αναγνώρισε ότι δεν θα μπορέσει να βγει στις αγορές με νέα ομόλογα στο δεύτερο ήμισυ του 2012 που ήταν η υπόθεση του δικού της πακέτου διάσωσης. Δίχως πρόσβαση στις διεθνείς αγορές όμως, ο μόνος τρόπος για την αποφυγή μιας αναδιάρθρωσης χρέους στην Ευρωζώνη είναι η παροχή περισσότερων ευρωπαϊκών κονδυλίων στις τρεις υπερχρεωμένες χώρες για πιο μεγάλη χρονική περίοδο. Αλλά οι πολιτικοί συνειδητοποιούν πια ότι αυτό συνεπάγεται μια μεγάλη μεταφορά κονδυλίων προς τις τράπεζες που κατέχουν ελληνικά, ιρλανδικά και πορτογαλικά ομόλογα και τα οποία κοστίζουν στους δικούς τους φορολογούμενους.
Σε αυτό το πλαίσιο η πρωτοβουλία της Βιέννης έγινε ελκυστική. Οι τράπεζες που κατέχουν ακόμα κρατικά ομόλογα της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας θα πρέπει να πειστούν ώστε να ανακυκλώσουν τα ομόλογα που φτάνουν στη λήξη τους, με το επιχείρημα πως αν δεν το κάνουν το αποτέλεσμα θα είναι αλλεπάλληλα κρατικά χρεοστάσια στην Ευρωζώνη τα οποία θα ψαλιδίσουν τις αναπτυξιακές προοπτικές της Ευρώπης για πολλά χρόνια.
Αλλά ίσως να μην είναι δυνατή η επανάληψη του ίδιου κόλπου. Οι τράπεζες που προσυπέγραψαν την πρώτη πρωτοβουλία της Βιέννης είχαν δραστηριότητες στις χώρες που βρίσκονταν σε κίνδυνο και ήταν διατεθειμένες να συμμετάσχουν σε τέτοια σχέδια προκειμένου να κρατήσουν τις χώρες στη ζωή. Ελάχιστες διεθνείς τράπεζες έχουν ανάλογα επίπεδα δέσμευσης στις τρεις υπερχρεωμένες χώρες. Συν τοις άλλοις, η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία είναι πολύ μικρές ώστε να μετρούν για τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και δεν πρόκειται να γίνουν ελκυστικοί τόποι δανεισμού για πολλά - πολλά χρόνια στο μέλλον.
Δεν είναι επίσης σαφές αν ο αριθμός των ιδρυμάτων που κατέχουν ομόλογα είναι αρκετά μικρός ώστε να μπορεί το σχέδιο να πετύχει. Στην περίπτωση της πρωτοβουλίας της Βιέννης η ομάδα εργασίας ταυτοποίησε 10 ιδρύματα που είχαν παράσχει το 70% των πιστώσεων στις ευάλωτες χώρες. Έτσι της ήταν πολύ πιο εύκολο να παρακολουθήσει τη συμμόρφωση των τραπεζών με τους όρους της συμφωνίας και να διασφαλίσει ότι κανένα ίδρυμα δεν θα εξαπατήσει το άλλο ή δεν θα αποσύρει τα χρήματά του ενώ τα άλλα παραμένουν. Αυτός ήταν ο θρίαμβος της πρωτοβουλίας της Βιέννης: ότι μπόρεσε να αντιμετωπίσει το γνωστό πρόβλημα που αναφέρεται ως το ‘δίλημμα των φυλακισμένων’, δηλαδή το πώς μπορείς να δημιουργήσεις εμπιστοσύνη ανάμεσα σε κάποιους παράγοντες έτσι ώστε ενεργώντας μαζί να δώσουν το καλύτερο αποτέλεσμα αντί ενεργώντας καθένας χωριστά να παράγουν το χειρότερο.
Αλλά ακόμα κι αν επιτευχθεί κάποια συμφωνία, και ένας κάπως διαχειρίσιμος αριθμός τραπεζών δεχτεί να ανακυκλώσει τα ομόλογα που κατέχει σήμερα, το όφελος δεν είναι κάτι παραπάνω από λίγος ακόμη χρόνος. Ίσως σε αυτά τα λίγα παραπανίσια χρόνια η Ελλάδα κατορθώσει να ολοκληρώσει το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, να επιστρέψει σε ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και να λύσει τα άλλα της προβλήματα. Αλλά θα παραμένει επιβαρημένη με ένα τεράστιο χρέος και είναι εξαιρετικά απίθανο ότι θα καταφέρει να αποκαταστήσει μια φυσιολογική σχέση με τις αγορές ομολόγων. Το πράγμα μάλλον θα δουλέψει αντίστροφα, η προοπτική της επιβολής της ανακύκλωσης των ελληνικών ομολόγων από τους κατόχους τους μπορεί να λειτουργήσει ως αντικίνητρο για τους επενδυτές για να δανείσουν ξανά την Ελλάδα.
Όλα αυτά υποδεικνύουν πόσο απροετοίμαστη είναι η ΕΕ στην αντιμετώπιση των πραγματικών προβλημάτων που ταλανίζουν αυτές τις χώρες. Γι’ αυτό και αναβιώνει την πρωτοβουλία της Βιέννης σήμερα. Όπως κι όλες οι άλλες λύσεις ή σκέψεις που εξετάστηκαν, έτσι κι η πρωτοβουλία της Βιέννης αποτελεί μια ευρωπαϊκή προσπάθεια να προχωρήσουμε κουτσά στραβά με την ελπίδα ότι κάποιο θαύμα θα λύσει το πρόβλημα της αφερεγγυότητας των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας.