«Τα αποτελέσματά σας είναι ικανοποιητικά αλλά πρέπει να προσπαθήσετε περισσότερο». Αυτή ήταν περίπου η αξιολόγηση που έδωσαν επιφανείς οικονομολόγοι και αναλυτές από όλο τον κόσμο στη συμφωνία για την επίλυση της κρίσης της Ευρωζώνης – η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, και το δεύτερο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας με κούρεμα έως 50% επί των ομολόγων των ιδιωτών πιστωτών. «Η Ευρώπη εξακολουθεί να αγοράζει χρόνο. Υποψιάζομαι ότι αυτή τη φορά θα κερδίσει λιγότερο χρόνο από ό,τι νομίζει επειδή από τη συμφωνία λείπουν οι λεπτομέρειες. Οι αγορές ομολόγων είναι άκρως επιφυλακτικές», επισήμανε ο επικεφαλής επενδύσεων της JP Morgan Asset Management Νικ Γκάρτσαϊντ.
Ο Εντ Άλτμαν, καθηγητής Οικονομικών στην Stern Business School του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης σημείωσε: «Οι πρόσφατες ευρωπαϊκές αποφάσεις θα ηρεμήσουν τις αγορές αλλά μόνο βραχυπρόθεσμα. Αυτό που απαιτείται για να πετύχουμε μια μακροπρόθεσμη επιστροφή στη σταθερότητα είναι μια στρατηγική – και προφανώς τα μέσα για την εφαρμογή της – με σκοπό την αποκατάσταση της ανάπτυξης στην Ευρωζώνη».
Ανακούφιση μόνον βραχυπρόθεσμα
Η ενθουσιώδης αντίδραση των αγορών που ακολούθησε την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της συνόδου κορυφής την Πέμπτη έδωσε τη θέση της την επόμενη μέρα, Παρασκευή, σε μια εικόνα μεικτή. Τα χρηματιστήρια της Γαλλίας και της Γερμανίας, καθώς και πολλές τραπεζικές μετοχές έχασαν μέρος των κερδών που είχαν καταγράψει την Πέμπτη καθώς οι επενδυτές σημείωναν τα ισχυρά στοιχεία ασάφειας στη συμφωνία της ευρωπαϊκής συνόδου – που ήταν και η 14η μέσα σε διάστημα μικρότερο των δύο χρόνων.
Ο βασικός φόβος, κατά τις εκτιμήσεις πολλών αναλυτών με εμπειρία στις κρίσεις χρέους, είναι ότι στη γωνία μάς περιμένει η εμβάθυνση του προβλήματος. «Ποιο είναι το μακροπρόθεσμο όραμα που θα εξασφαλίσει την επιβίωση του ευρώ; Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδεικνύει ότι σύντομα δεν θα δούμε την περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης», σημείωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κένεθ Ρογκόφ.
Ίσως ο μεγαλύτερος μακροπρόθεσμος φόβος – στον οποίο σχεδόν άπαντες οι αναλυτές, ακαδημαϊκοί και της αγοράς, συμφωνούν – αφορά την απουσία ανάπτυξης στην Ευρώπη, ιδίως στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Τα οικονομικά στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την περασμένη εβδομάδα υποδεικνύουν ότι η Ευρωζώνη είναι έτοιμη να κατρακυλήσει στην ύφεση. Η ανάπτυξη στην Ιταλία είναι από καιρό αναιμική, ενώ η Ελλάδα εξακολουθεί να σαρώνεται από βαθειά ύφεση.
Η συμφωνία υπονομεύει εκ νέου την ανάπτυξη με τις ρυθμίσεις για τις ευρωτράπεζες
Επιπλέον τούτου, πολλοί εκφράζουν επιφυλάξεις απέναντι στη νέα συμφωνία, με το επιχείρημα ότι όχι μόνο δεν περιλαμβάνει καμιά πολιτική που θα μπορούσε να ενθαρρύνει την ανάπτυξη, αλλά αντιθέτως, πολλά από τα μέτρα που εισάγει την υπονομεύουν περαιτέρω. Το κυριότερο σημείο ανησυχίας αφορά το πώς οι τράπεζες θα αναζητήσουν νέα κεφάλαια. Υπάρχει έντονος φόβος ότι οι τράπεζες θα επιλέξουν εν τέλει να προχωρήσουν σε απομόχλευση – δηλαδή σε συρρίκνωση του ισολογισμού τους.
Ο Πιερ Λαγκράνζ, συνιδρυτής του hedge fund GLG, σημειώνει: «Η εστίαση της Ευρώπης στην απομόχλευση των τραπεζών δεν αφήνει περιθώρια για καμιά αναπτυξιακή ατζέντα. Ενώ οι κίνδυνοι μιας βραχυπρόθεσμης κατάρρευσης των αγορών έχουν περιοριστεί σε σχέση με κάποιες βδομάδες πριν, τα μέτρα που λαμβάνονται θα επιβραδύνουν περαιτέρω το ρυθμό ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών και να δυσκολέψουν τη διαχείριση των δημόσιων προϋπολογισμών αρκετών κρατών του χρόνου».
Ο καθηγητής Άλτμαν ανησυχεί για το έλλειμα προσοχής των Ευρωπαίων στην ανάπτυξη – τη στιγμή που σχεδόν όλα τα κράτη της Ευρωζώνης ακολουθούν προγράμματα λιτότητας διαφορετικής έντασης – και θεωρεί ότι η Ευρώπη απειλείται από το φαινόμενο της ‘χαμένης δεκαετίας’ της Ιαπωνίας, εκτός κι αν ληφθούν επειγόντως μέτρα: «Η Ευρώπη, και ιδίως η Ιταλία και η Ισπανία, πρέπει να κινηθούν τώρα προκειμένου να αποφύγουν ένα οικονομικό σενάριο χαμένης 10ετίας στα πρότυπα της Ιαπωνίας. Δεν μπορούμε να περιμένουμε μέχρι να επισημοποιηθούν τα στοιχεία της ύφεσης ... Αν φτάσουμε ως εκεί θα έχουμε εκμηδενίσει τα αποτελέσματα των καλύτερων προσπαθειών της Ευρωζώνης».
Ανησυχητικά σημάδια στην αγορά των ιταλικών ομολόγων
Το πιο ανησυχητικό σημάδι της επιφυλακτικότητας των επενδυτών απέναντι στη συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου δόθηκε από την αγορά ομολόγων της Ιταλίας – που θεωρείται η χώρα η οποία θα κρίνει το μέλλον ολόκληρης της Ευρωζώνης. Τα σπρεντ των ιταλικών ομολόγων μειώθηκαν αξιοσημείωτα το πρωί της Πέμπτης με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της συνόδου κορυφής, αλλά προς το απόγευμα της ίδιας μέρας και πιο πολύ την Παρασκευή, άρχισαν να ξανανεβαίνουν, αυξανόμενα κατά 32 μονάδες βάσης και φτάνοντας το 6.02%. Πρόκειται για ποσοστό που πλησιάζει το ιστορικό υψηλό των ιταλικών σπρεντ από τότε που έγινε η Ευρωζώνη το οποίο είχαμε δει μόνο μια φορά – πριν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αρχίσει να αγοράζει ιταλικά ομόλογα. Ακόμη χειρότερα, η ιταλική δημοπρασία της Παρασκευής δεν καλύφθηκε πλήρως, με τις προσφορές να φτάνουν στα 7,93 δις ευρώ έναντι στόχου 8,5 δις ευρώ που η ιταλική κυβένρηση είχε θέσει.
Οι επενδυτές παραμένουν διχασμένοι σε ό,τι αφορά το μέλλον της Ιταλίας αν και όλοι τους συμφωνούν ότι η χώρα χρειάζεται περαιτέρω μεταρρυθμίσεις. Ο Πιερ Λαγκράνζ σημειώνει: «Η Ιταλία είναι ασφαλής μόνο αν προχωρήσει σε διαρθρωτικές προσαρμογές. Αλλά σε κάθε περίπτωση χρειάζεται κάθε βοήθεια που η Ευρώπη μπορεί να της παράσχει». Το ίδιο μήνυμα εκπέμπει και ο καθηγητής Άλτμαν, αν και είναι πιο αισιόδοξος: «Πιστεύω ακόμη ότι η Ιταλία θα τα βγάλει πέρα και θα βοηθήσει και στη διάσωση του ευρώ αλλά χρειάζεται νέα ηγεσία – που θα υιοθετήσει μια στρατηγική ανάπτυξης και όχι προστατευτισμού».
Μονον η ΕΚΤ μπορεί να σώσει την Ευρωζώνη
Επομένως τι απαιτείται; Πολλοί μιλούν για ένα ‘μεγάλο μπαζούκα’ αλλά προκύπτει το ερώτημα αν η πρόσφατη διεύρυνση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας θα τον βοηθήσει να ανταποκριθεί σε ένα τέτοιο ρόλο. Ο Π. Λανγκράνζ είναι επιφυλακτικός, υποστηρίζοντας ότι ο μόνος θεσμός που μπορεί να προσφέρει πραγματική βοήθεια στην Ευρώπη – όπως προσφέρει η αμερικανική FED στις ΗΠΑ και η Τράπεζα της Αγγλίας στην αγγλική οικονομία – είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα: «Η μόχλευση του ευρωπαϊκού μηχανισμού έχει περιορισμένη αξία σε σύγκριση με την πλήρη εμπλοκή της ΕΚΤ στην κρίση», λέει. Και δεν είναι τυχαίο που η ΕΚΤ εμφανίζεται ως βασικός παράγοντας δράσης στα πέντε από τα επτά σημεία του σχεδίου του Τζορτζ Σόρος, που έχει επικροτηθεί από μεγάλο μέρος οικονομολόγων και των πανεπιστημίων και της αγοράς.
Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις πάντως, η γενικότερη εκτίμηση των αναλυτών για τις αποφάσεις των Ευρωπαίων ηγετών είναι κάθε άλλο παρά θετική. Περιμένουμε ότι θα χρειαστούν πολλές περαιτέρω διασκέψεις, επισημαίνουν, ιδίως προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ανάπτυξης στην Ευρώπη. Ο Γκάρτσαϊντ της JP Morgan συμπληρώνει: «Τι είναι το ‘μεγάλο μπαζούκα’; Είναι μια πραγματικά αξιόπιστη πολιτική. Επί του παρόντος οι αγορές δεν έχουν πειστεί καθόλου».