Άνω του 3% ανάπτυξη κατέγραψε η οικονομία της Ευρωζώνης κατά το πρώτο τρίμηνο του 2011, με επιδόσεις που ξεπέρασαν τις αντίστοιχες επιδόσεις της αμερικανικής οικονομίας, αλλά και που αύξησαν την απόσταση ανάμεσα στον όλο και πιο δυνατό ευρωπαϊκό Βορρά και τη σαρωμένη από τα χρέη περιφέρεια. Τα νούμερα πρώτου τριμήνου 2011 αποτυπώνουν το βασικότερο πρόβλημα της Ευρωζώνης, δηλαδή το μεγάλο χάσμα, που όχι απλά επιμένει αλλά διευρύνεται, ανάμεσα στις πλούσιες και παγκοσμίως ανταγωνιστικές χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά και τις ετοιμοθάνατες οικονομίες του Νότου, ιδίως την Ελλάδα και την Πορτογαλία, οι οποίες αδυνατούν να βρουν νέες πηγές ανάπτυξης στον ιδιωτικό τομέα για να αντικαταστήσουν τον συρρικνούμενο δημόσιο τομέα.
Ο αποκαλούμενος ευρωπαϊκός πυρήνας της Γερμανίας και των γειτόνων της αποσπάται όλο και περισσότερο από τα προβλήματα της κρίσης χρέους που ταλανίζουν τον Νότο και την Ιρλανδία. Κι αυτό θέτει ένα σοβαρό δίλημμα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που είναι πιθανό ότι θα υποχρεωθεί να καταπολεμήσει τα σημάδια υπερθέρμανσης που εμφανίζει η οικονομία της Γερμανίας και των άλλων χωρών του Βορρά με αύξηση των επιτοκίων του ευρώ κατά τρόπο που μπορεί να κάνει περαιτέρω ζημιά στην περιφέρεια.
Ανάπτυξη στο πρώτο τρίμηνο, έστω και της τάξης του 1,6% εμφάνισε και η Ισπανία, εξέλιξη που τροφοδοτεί τις ελπίδες ότι η αδύναμη οικονομία της Μαδρίτης θα αντέξει την κρίση και δεν θα μολυνθεί από τον ελληνικό ‘ιό’. Η Ευρωζώνη σαν σύνολο «είναι σαφώς σε πολύ καλύτερη κατάσταση», δήλωσε ο Γκρεγκ Φουζέτσι, οικονομολόγος της JP Morgan Chase στο Λονδίνο.
Το ΑΕΠ του συνόλου των 17 κρατών-μελών αυξήθηκε κατά 3,3% σε ετήσια βάση κατά το πρώτο τρίμηνο 2011 έναντι του προηγούμενου τριμήνου, σύμφωνα με τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας της ΕΕ. Οι προβλέψεις των οικονομολόγων περίμεναν ανάπτυξη 2,5%.
Πρόκειται για μια πολύ καλή απόδοση έναντι του τέταρτου τριμήνου 2010 όπου η Ευρωζώνη είχε καταγράψει ανάπτυξη μόλις 1,1%. Κατά τους οικονομολόγους, οι ιδιαίτερα σκληρές φέτος καιρικές συνθήκες είχαν πιέσει τη δραστηριότητα στο τέλος του χρόνου και η βελτίωση του κλίματος βοήθησε την άνοδο της παραγωγής το πρώτο τρίμηνο. Ο Γκρεγκ Φουζέτσι προβλέπει ότι κατά το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο 2011 η Ευρωζώνη θα αναπτυχθεί κατά 2%.
Το κύριο μέρος της ευρωπαϊκής ανάπτυξης οφείλεται βέβαια στις ισχυρές επιδόσεις της μεγαλύτερης της οικονομίας, της Γερμανίας, που κατέγραψε ανάπτυξη 6,1% σε ετήσια βάση. Πέρσι η Γερμανία επωφελήθηκε από τη μεγάλη αύξηση των επενδύσεων και την ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης, ιδίως των αναδυόμενων αγορών, όπως η Κίνα, όπου τα πολυτελή γερμανικά αυτοκίνητα και ο γερμανικός μηχανολογικός εξοπλισμός πουλάνε σαν ζεστά ψωμιά.
Τα νούμερα του πρώτου τριμήνου ωστόσο έδειξαν ότι η Γερμανία αρχίζει να εξαρτάται λιγότερο από το εξωτερικό για την ανάπτυξή της. Η γερμανική στατιστική υπηρεσία, αν και δεν έδωσε λεπτομέρειες, ανακοίνωσε ότι μεγάλη αύξηση εμφάνισαν η εγχώρια ανάπτυξη και η εγχώρια καταναλωτική δαπάνη, ενώ η συμβολή του εξωτερικού εμπορίου ήταν πιο περιορισμένη.
Ο Στέφαν Κίρχσιπερ, ιδιοκτήτης εταιρίας κατασκευής εργαλείων, δήλωσε ότι οι παραγγελίες του αυξήθηκαν στο πρώτο τρίμηνο κατά 34% σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, καθώς οι ισχυρές εξαγωγές στην Κεντρική Ευρώπη, τη Ρωσία και τη Λατινική Αμερική αντιστάθμισαν την αδυναμία της Νότιας Ευρώπης. «Η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα είναι εξαιρετικά αδύναμες και ιδίως η Ισπανία έχει βρεθεί πολύ πίσω», είπε ο Σ. Κίρχσιπερ, που η δραστηριότητα του εξαρτάται από τον τομέα των κατασκευών.
Οι στενοί εμπορικοί εταίροι της Γερμανίας Αυστρία και Ολλανδία ανέφεραν επίσης μεγάλες αυξήσεις της παραγωγής που έφτασαν στο 4% σε ετήσια βάση. Αλλά και η Γαλλία, η δεύτερη σε μέγεθος οικονομία της Ευρωζώνης, σε αντίθεση με προηγούμενα τρίμηνα όπου βρισκόταν πολύ πιο πίσω από τις χώρες αυτές, εμφάνισε ανάπτυξη 3,9% στο πρώτο τρίμηνο του 2011 – αν και τα γαλλικά νούμερα οφείλονταν κυρίως στην οικοδόμηση νέων αποθεμάτων από τις εταιρείες, άρα είναι απίθανο να επαναληφθούν στο δεύτερο τρίμηνο. Η Γαλλίδα Υπουργός Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ δήλωσε ότι τα νούμερα ‘επιβεβαιώνουν πως η γαλλική οικονομία βρίσκεται στο δρόμο μιας σταθερής ανάκαμψης’.
Η Γερμανία, η Γαλλία και τα άλλα κράτη του Βορρά αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο τμήμα του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, γεγονός που ενισχύει τους φόβους ότι η επιτάχυνση των ρυθμών ανάπτυξή τους μπορεί να οδηγήσει σε υπερθέρμανση και σε έντονες πληθωριστικές πιέσεις. Έχοντας υπόψη της αυτούς τους κινδύνους, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έγινε τον περασμένο μήνα η πρώτη κεντρική τράπεζα των ανεπτυγμένων οικονομιών που αύξησε το βασικό της επιτόκιο. Ωστόσο δεν έχει προειδοποιήσει για νέα αύξηση των επιτοκίων πριν τον Ιούλιο.
«Με δεδομένο το μεγάλο βάρος των χωρών του ευρωπαϊκού πυρήνα στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης, η ΕΚΤ θα πρέπει να συνεχίσει να προσαρμόζει τα επιτόκια και αυτό δεν βοηθά καθόλου τις χώρες που βρίσκονται σε κρίση», δήλωσε ο Στέφαν Σνάιντερ, οικονομολόγος της Deutsche Bank. Κατά τον ίδιο, θα πρέπει να περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου τρεις αυξήσεις επιτοκίων, μια πιο επιθετική πολιτική δηλαδή από την πλευρά της ΕΚΤ, στη βάση των στοιχείων του ευρωπαϊκού ΑΕΠ.
Η Ελλάδα ανέφερε μια απρόσμενη αύξηση 3,4% σε ετήσια βάση κατά το πρώτο τρίμηνο, γεγονός που το Υπουργείο Οικονομικών αποκάλεσε ‘ενθαρρυντικό’. Αλλά οι αναλυτές ανακοίνωσαν ότι δεν βλέπουν καμία ένδειξη πως η σοβαρή ύφεση που ταλανίζει το πιο αδύναμο μέλος της Ευρωζώνης έχει τελειώσει από τη στιγμή που τα κέρδη του πρώτου τριμήνου ακολουθούν μια ύφεση 10% στο τέταρτο τρίμηνο του 2010. Η παραγωγή στις μικρές χώρες μπορεί να εμφανίσει πολύ μεγάλες αυξομειώσεις από το ένα τρίμηνο στο άλλο και παρά την επέκταση του τελευταίου τριμήνου η ελληνική οικονομία είναι ήδη κατά 5% μικρότερη απ’ ό,τι ήταν πριν ένα χρόνο.
«Για την ώρα αντιμετωπίζουμε μια πολύ σκληρή κατάσταση», δήλωσε ο Χρήστος Κυριακορίζης, διευθυντής αγορών της Philkeram Johnson, εταιρείας που κατασκευάζει κεραμικά πλακίδια με έδρα στην Βόρεια Ελλάδα. Με την κατάρρευση της ελληνικής οικοδομής, η εταιρεία σταμάτησε την παραγωγή της και λέει ότι σχεδιάζει να προχωρήσει σε εισαγωγές κεραμικών πλακιδίων από τη Νότιο Αφρική, την Ινδία και τις χώρες της Βαλτικής. Αλλά αυτό σημαίνει πως η εταιρεία που μέχρι σήμερα απασχολούσε 224 εργαζόμενους θα κρατήσει μόλις 20 άτομα. «Δεν βλέπω νέες δυνατότητες για την Ελλάδα σήμερα», προσθέτει.
Στην άλλη πλευρά του ευρωπαϊκού Νότου, η Πορτογαλία κύλησε βαθύτερα στην ύφεση και παρουσίασε συρρίκνωση για δεύτερο συνεχόμενο τρίμηνο καθώς τα μέτρα λιτότητας στραγγίζουν τις καταναλωτικές δαπάνες και τις επενδύσεις. Τον περασμένο μήνα η Πορτογαλία ακολούθησε τα παραδείγματα της Ελλάδας και της Ιρλανδίας και κατέληξε να προσφύγει για διάσωση από την Ευρώπη και το ΔΝΤ. Και οι τρεις αυτές χώρες θα έχουν τώρα μπροστά τους πολλά χρόνια οικονομικών δυσκολιών καθώς προχωρούν σε παρατεταμένες δημόσιες περικοπές για να μειώσουν τα επίπεδα του ελλείμματος και του χρέους του. Αλλά καθώς αντιπροσωπεύουν κι οι τρεις τους μόλις το 6% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, όσο βάθος κι αν πάρει η ύφεσή τους, θα έχει μικρό αντίκτυπο στη συνολική οικονομία της Ευρωζώνης των 9,5 τρις ευρώ.
Η περαιτέρω επιτάχυνση της εγχώριας ανάπτυξης θα διευκολύνει ασφαλώς τη Γερμανία και τις άλλες χώρες του Βορρά να χρηματοδοτήσουν την περιφέρεια μέσα από εγγυήσεις δανείων ή, αν χρειαστεί, και άμεσες πληρωμές. Την Πέμπτη η Γερμανία ανακοίνωσε ότι χάρη στην υψηλότερη ανάπτυξη η κυβέρνηση μπορεί να προσδοκά επιπλέον έσοδα 18 δις ευρώ για το 2011, που από μόνα τους θα αρκούσαν να καλύψουν μεγάλο μέρος του ελληνικού ελλείμματος. Η Γερμανία, ωστόσο, που κατά την τελευταία 10ετία προχώρησε στην εισαγωγή πολύ σκληρών μεταρρυθμίσεων προκειμένου να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της θα ζητήσει από τους εταίρους της να κάνουν το ίδιο και κάθε βοήθεια προς την περιφέρεια θα την πουλήσει ακριβά. «Δεν νομίζω ότι η Γερμανίδα καγκελάριος θα πει αφού είχαμε αύξηση εσόδων να δώσουμε αυτά τα λεφτά στην Ελλάδα», παρατηρεί ο Σ. Σνάιντερ της Deutsche Bank.
Και στις δυο πλευρές υπάρχουν μεγάλοι πολιτικοί κίνδυνοι. Η Αθήνα εφαρμόζει σκληρά και αντιδημοφιλή μέτρα λιτότητας υπό τις πιέσεις της ΕΕ και του ΔΝΤ. Κι όσο μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο, τόσο θα ενισχύεται ο κίνδυνος οι πολιτικοί ηγέτες της περιφέρειας θα αρνηθούν κάποια στιγμή να δέχονται εντολές από τις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη.
Ένα θετικό σημείο για την προβληματική περιφέρεια ήταν η αύξηση του ΑΕΠ της Ισπανίας κατά 1,2%, εξέλιξη που τροφοδότησε ελπίδες ότι η Μαδρίτη, παρά τη μεγάλη δυσκολία της να ξεπεράσει τη κρίση της κτηματαγοράς και να περιορίσει το άνω του 20% της ανεργίας, θα καταφέρει εν τέλει να αποφύγει την τύχη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας.
«Η Ισπανία διαφέρει πάρα πολύ», λέει ο Φερνάντο Εχιντάζου, αντιπρόεδρος του Circulo de Empresarios, ενός φιλελεύθερου θινκ τανκ με έδρα τη Μαδρίτη, παραπέμποντας, μεταξύ των άλλων, στο χαμηλό δημόσιο χρέος και τις παγκοσμίως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις της. Δεν είναι όμως καθόλου έτοιμος να μιλήσει για νίκη. «Όλα αυτά αποτελούν ένα ψυχολογικό στοιχείο», λέει, «αν όμως οι αγορές αποφασίσουν να παίξουν ένα παιχνίδι με την Ισπανία δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα».