Πορεία στον «τοξικό» δρόμο της Ιρλανδίας;

Την ώρα που ήδη μια χώρα της ευρωζώνης, η Ιρλανδία, έχει πληρώσει πολύ ακριβά τις αδιαφανείς «εθνικές» χρηματοδοτήσεις των τραπεζών της, με καλύμματα που αποδείχθηκαν «τοξικά», η ελληνική κυβέρνηση επιχειρεί να εφαρμόσει το ίδιο ακριβώς μέτρο, με πολύ αμφίβολες εγγυήσεις διαφάνειας και ακόμη λιγότερες εγγυήσεις για την αποφυγή δυσάρεστων εκπλήξεων για τους φορολογούμενους πολίτες.

Στο παρασκήνιο του τραπεζικού χώρου, στελέχη με μεγάλη εμπειρία από τη λειτουργία της χρηματαγοράς και βαθιά γνώση των σημερινών προβλημάτων ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές τράπεζες, έχοντας μάλιστα χάσει άλλα 4 δις. ευρώ καταθέσεων τον Ιανουάριο (2% των συνολικών), αντιμετωπίζουν με έντονο σκεπτικισμό την πρόσφατη τροπολογία του υπουργείου Οικονομικών, με την οποία καλύπτεται θεσμικά η παροχή της λεγόμενης Emergency Liquidity Assistance – ELA (Ενίσχυση Ρευστότητας Έκτακτης Ανάγκης.

Με την τροπολογία αυτή, ανοίγει και στην Ελλάδα ένα «ξεχασμένο» θεσμικό «παράθυρο» του θεσμικού πλαισίου της ευρωζώνης: η Τράπεζα της Ελλάδας εξουσιοδοτείται να δημιουργήσει σε περιορισμένη κλίμακα «φρέσκα» ευρώ (όχι από αυτά που τυπώνονται σε χαρτί, αλλά από αυτά που εμφανίζονται τη δύσκολη ώρα στα τερματικά των τραπεζών), για να στηρίξει τη ρευστότητα ελληνικών τραπεζών, που μπορεί να έχουν υψηλούς δείκτες επάρκειας κεφαλαίων, αλλά να αντιμετωπίζουν έκτακτες ανάγκες ρευστότητας.

Ουσιαστικά, δηλαδή, και πάντα σε περιορισμένη κλίμακα, η εθνική κεντρική τράπεζα παίρνει πίσω το προνόμιο της δημιουργίας χρήματος, που κατά τα άλλα στο Ευρωσύστημα ασκείται μόνο από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αυτό το θεσμικό «παράθυρο», που σε κανονικές συνθήκες δεν χρειαζόταν να ανοίξει, υπάρχει για να μπορούν οι εθνικές αρχές σε περιόδους απρόβλεπτων δυσμενών γεγονότων να στηρίζουν τη ρευστότητα των τραπεζών, ακόμη και αν αυτές δεν έχουν επαρκή καλύμματα δανεισμού από την ΕΚΤ.

Αυτό το «εργαλείο» είναι άμεσο, αποτελεσματικό και… ελκυστικό για εθνικές κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις, όταν καλούνται να διαχειριστούν σοβαρές κρίσεις ρευστότητας, έχοντας απέναντί τους εμπορικές τράπεζες που αδυνατούν να λάβουν ρευστότητα με «ορθόδοξες» μεθόδους από την ΕΚΤ. Ελλοχεύει, όμως, πάντα ο κίνδυνος, όπως φάνηκε καθαρά στην περίπτωση της Ιρλανδίας, να γίνει καταχρηστική χρήση αυτού του «εργαλείου», με βαρύτατες συνέπειες, τελικά, για την κυβέρνηση που είναι ο απώτερος εγγυητής των χρηματοδοτήσεων.

Στην Ιρλανδία, η κεντρική τράπεζα δάνεισε δεκάδες δις. ευρώ μέσω του ELA με καλύμματα (εντελώς) αμφίβολης αξίας, που η ΕΚΤ ούτε που θα μπορούσε να διανοηθεί ότι γίνονται δεκτά από την ίδια την κεντρική τράπεζα της Φραγκφούρτης για να δανείσει εμπορικές τράπεζες. Όταν τα καλύμματα αποδείχθηκαν «τοξικά», κυρίως λόγω της κατάρρευσης της αγοράς ακινήτων της χώρας, οι υποχρεώσεις των δεκάδων δις. ευρώ βρέθηκαν «μετέωρες», κάπου μεταξύ κεντρικής τράπεζας και κυβέρνησης. Και επειδή την τελική ευθύνη να καλύψει τις «χασούρες» είχε η κυβέρνηση του Δουβλίνου, στα τέλη του 2010 η Ιρλανδία κατέρρευσε με πάταγο και σύρθηκε στη διάσωση από το ΔΝΤ.

Τι συμβαίνει στην ελληνική περίπτωση; Τραπεζικά στελέχη τονίζουν, ότι η ελληνική εκδοχή του ELA προορίζεται να καλύψει «τρύπες» στη ρευστότητα των τραπεζών, οι οποίες είναι πιθανό να ξεπεράσουν και τα όρια των 30 δις. ευρώ του τελευταίου «πακέτου» εγγυήσεων που έχει προσφέρει η κυβέρνηση στις τράπεζες. Η υποβάθμιση της χώρας, των τραπεζών και των τίτλων τους από τους οίκους αξιολόγησης, η συνεχής φυγή καταθέσεων, οι πιο «σφιχτοί» κανόνες αποδοχής καλυμμάτων δανεισμού που υιοθέτησε από τις αρχές του έτους η ΕΚΤ, αλλά και το γεγονός, ότι η ΕΚΤ και η Κομισιόν δεν επιτρέπουν πλέον στο Δημόσιο να προσφέρει άλλες εγγυήσεις δανεισμού στις τράπεζες, πέραν του τελευταίου «πακέτου» των 30 δις. ευρώ, εκτιμάται ότι θα δημιουργήσουν μέσα στο 2011 ανοίγματα ρευστότητας σε ορισμένες τράπεζες. Ο μόνος τρόπος για να καλυφθούν αυτά τα ανοίγματα θα είναι η προσφυγή στις ενισχύσεις ρευστότητας έκτακτου χαρακτήρα από την ΤτΕ, με τελική εγγύηση από το Δημόσιο.

Όσοι γνωρίζουν σε μεγαλύτερο βάθος τα προβλήματα των τραπεζικών χαρτοφυλακίων, από τα οποία θα αντλήσουν οι τράπεζες καλύμματα για να λάβουν αυτές τις έκτακτες χρηματοδοτήσεις, λένε ότι η κυβέρνηση μπαίνει σε ένα ολισθηρό δρόμο για να διευκολύνει τις τράπεζες και να αποφευχθεί μια κρίση τύπου Ιρλανδίας, όπου μέσα σε λίγους μήνες έκαναν «φτερά» αμύθητα ποσά καταθέσεων:

- Πολλές τράπεζες έχουν προχωρήσει σε τιτλοποιήσεις στοιχείων ενεργητικού (δάνεια στεγαστικά ή καταναλωτικά, ακόμη και συμβάσεις leasing) που θα χρησιμοποιηθούν για να καλυφθεί ο δανεισμός τους από το ELA, οι οποίες ελάχιστα απέχουν από το να χαρακτηρισθούν ως «τοξικές» και δεν γίνονται δεκτές από την ΕΚΤ ως καλύμματα δανεισμού. Ο κίνδυνος μια τράπεζα να βρεθεί «ανοικτή» στην ΤτΕ, δηλαδή να μην μπορεί να επιστρέψει τις έκτακτες χρηματοδοτήσεις και να μην επαρκούν τα καλύμματα που έχει προσφέρει για να «κλείσουν την τρύπα» δεν είναι αμελητέος.

- Σε αυτή την περίπτωση, τελικός εγγυητής θα είναι η κυβέρνηση, που θα «φορτωθεί» -σε αυτό το ακραίο σενάριο- με σημαντικά ποσά από καταπτώσεις εγγυήσεων, που θα «πέσουν» στο ήδη ογκώδες δημόσιο χρέος. Θα χρειασθεί δηλαδή μεγάλη προσοχή στην αξιολόγηση των καλυμμάτων από την ΤτΕ και ίσως ορισμένες τράπεζες θα ήταν καλύτερο να μην λάβουν χρηματοδοτήσεις υψηλού κινδύνου για το Δημόσιο, αλλά να συρθούν από την κεντρική τράπεζα σε απορρόφηση από πιο ισχυρές, προκειμένου να αποφύγει τους κινδύνους ξαφνικής εμφάνισης πρόσθετων χρεών το Δημόσιο. Ουσιαστικά, δηλαδή, η ΤτΕ καλείται να βρει τη λεπτή γραμμή ισορροπίας ανάμεσα στην αναγκαία παροχή στήριξης στις τράπεζες και στην ανάγκη προστασίας του Δημοσίου από έκτακτες επιβαρύνσεις, που με τις σημερινές συνθήκες θα προκαλούσαν ακραίους κραδασμούς στις αγορές.

Ουσιαστικά, η ΤτΕ, που θα κληθεί να εφαρμόσει στην πράξη τη διαδικασία, αναλαμβάνει με την εφαρμογή του ELA μια πολύ μεγάλη ευθύνη: το παραμικρό «ατύχημα» στην παροχή χρηματοδοτήσεων έκτακτης ανάγκης στις τράπεζες μπορεί να μετατραπεί σε ένα «τσουνάμι» για το Δημόσιο, αλλά και για το ίδιο το τραπεζικό σύστημα: αρκεί και μόνο η υποψία, ότι επαναλαμβάνονται στην Ελλάδα οι ατυχείς χειρισμοί της κεντρικής τράπεζας της Ιρλανδίας, για να εκρεύσουν μαζικά από το σύστημα καταθέσεις…