Το ευρώ είναι γυμνό!
Δημοσιεύτηκε: Τετ 07 Απρ 2010, 10:49
Από τη μια δραματικές προκλήσεις, από την άλλη πολύ μέτριες απαντήσεις: αυτή είναι η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ σπάνια κατάφερε η Ε.Ε. να υψωθεί στο μέγεθος των περιστάσεων, εξ ου και η γεωπολιτική και οικονομική εξασθένηση της Ευρώπης.
Η Συνθήκη της Ρώμης του 1958, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ήταν το μεγάλο άλμα της Ευρώπης προς τα μπρος. Αλλά η απόφαση για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς χωρίς τη δημιουργία μιας κοινής κυβέρνησης παρήγαγε προβλήματα για το μέλλον. Όλα όσα έγιναν έκτοτε – η διεύρυνση με 27 κράτη-μέλη και η δημιουργία της Ευρωζώνης των 16 μελών – επαύξαναν το χάσμα ανάμεσα στην ρητορική και την πραγματικότητα. Η Ευρωλάνδη ξεκίνησε υποσχόμενη πολύ περισσότερα από ό,τι η ιστορία της τής επέτρεπε να δώσει.
Το τελευταίο παράδειγμα του χάσματος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη ρητορική είναι η ελληνική οικονομική κρίση. Στη βάση της, αποτελεί μια κρίση ‘διεύρυνσης’, στη συγκεκριμένη περίπτωση διεύρυνσης της Ευρωζώνης. Οι άνευ προηγουμένου προσπάθειες τήρησης της δημοσιονομικής πειθαρχίας κατά τη δεκαετία του 1990 – βοηθούσης στην περίπτωση της Ελλάδας και της δημιουργικής λογιστικής – επέτρεψαν στην Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία – τις γνωστές με τον αγενή όρο PIGS – να ανταποκριθούν στα κριτήρια εισαγωγής το 2002. Αλλά από τη στιγμή που οι χώρες μπήκαν στην Ευρωζώνη η πίεση πήρε τέλος.
Και οι πιο πολλές μεσογειακές χώρες συνέχισαν τις σπάταλες διαχειριστικές πρακτικές τους, πεπεισμένες ότι η αγορά δεν θα τους ζητούσε να λογοδοτήσουν. Τώρα όμως ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας λέει ‘αρκετά’. Είναι αλήθεια ότι η Γερμανία εν τέλει αποδέχτηκε μια συμφωνία στη βάση της οποίας, αν χρειασθεί, θα χορηγηθεί ένας συνδυασμός διμερών δανείων των κρατών της Ευρωζώνης και χρηματοδότησης του ΔΝΤ προς την Ελλάδα για την αποτροπή μιας ενδεχόμενης στάσης πληρωμών.
Αλλά η συγκεκριμένη συμφωνία αποτελεί πυροσβεστικό μέτρο και αφορά μόνο την Ελλάδα.Ο Σόιμπλε υποστηρίζει μια άλλη μακροπρόθεσμη λύση: την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΤ) που θα χορηγεί δάνεια σε χώρες που κινδυνεύουν με στάση πληρωμών. Η χορήγηση δανείου θα παρέχεται όμως με απαγορευτικό κόστος, συνοδευόμενη από ‘αυστηρούς όρους’ και ‘ποινικές ρήτρες’ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Όλα αυτά σημαίνουν στην απλή καθομιλουμένη ότι η διαχείριση των δημόσιων οικονομικών της χώρας στην οποία θα χορηγείται βοήθεια από το ΕΝΤ θα παραδίδεται για ένα διάστημα σε εξωτερικούς επιτρόπους, όπως συνέβαινε με τα κράτη της Λατινικής Αμερικής που ήθελαν να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους κατά τον 19ο αιώνα.
Ο Μίλτον Φρίντμαν είχε προβλέψει ότι το ενιαίο νόμισμα θα είχε μία ή δύο δεκαετίες ζωής. Αυτό τώρα φαίνεται πιο πιθανό από ποτέ. Σε τελική ανάλυση ο Σόιμπλε γνωρίζει ότι οι όροι που προτείνει είναι απαράδεκτοι από πολιτικής άποψης, οπότε συνεχίζει λέγοντας ότι οι χώρες που δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτούς, «μπορούν, ως έσχατη καταφυγή, να βγουν από την νομισματική ένωση παραμένοντας μέλη της Ε.Ε.».
Υπάρχει και το ενδεχόμενο εξόδου της Γερμανίας αν οι αδύναμοι εταίροι της δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε όλα αυτά.
Η κρίση της Μεσογείου φέρνει στο φως ένα χρόνιο ρήγμα της Ευρωζώνης: την απουσία μιας ενιαίας κυβέρνησης. Επειδή η Ευρωζώνη δεν αποτελεί μια ‘βέλτιστη ζώνη ενιαίου νομίσματος’, χρειάζεται εργαλεία για να αντιμετωπίζει τα αποκαλούμενα ‘ασυμμετρικά σοκ’ – δηλαδή τα σοκ που πλήττουν ορισμένα μέλη περισσότερο από άλλα. Δεν διαθέτει όμως αυτά τα εργαλεία, πρωτίστως ένα υπουργείο Οικονομικών με αρμοδιότητες φορολογίας και δανεισμού, όπως επίσης και μια κεντρική τράπεζα που να μπορεί να ενεργεί σαν δανειστής έσχατης καταφυγής για τις τράπεζες μέλη της.
Η πρόταση του Γερμανού υπουργού Οικονομικών έχει μια οικονομική και μια γεωπολιτική διάσταση. Από οικονομικής άποψης, αντανακλά τη βαθιά διαίρεση ανάμεσα σε όσους πιστεύουν ότι οι εξωτερικές ανισορροπίες οφείλονται στο σφάλμα των χωρών που συρρικνώνουν υπερβολικά τις δαπάνες τους και σε εκείνους που πιστεύουν ότι το σφάλμα οφείλεται σε εκείνους που έχουν υπερβολικές κρατικές δαπάνες.
Ο Κέινς ευνοούσε το να επιβάλλεται στις πλεονασματικές χώρες είτε να αυξάνουν τις δαπάνες τους είτε να χορηγούν δάνεια. Αλλά το παλαιότερο δόγμα είναι πως είναι καθήκον της ελλειμματικής χώρας να βάζει τα δημόσια οικονομικά της σε τάξη προκειμένου να επιβιώσει. Η δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το 1944 με σκοπό την παροχή βραχυπρόθεσμης βοήθειας στις ελλειμματικές χώρες υπό αυστηρούς όρους αποτέλεσε μια υποχώρηση στον κεϋνσιανισμό. Αυτό είναι κατά την ουσία της και η σημερινή γερμανική πρόταση στο πιο στενό πλαίσιο της Ευρωζώνης.
Η οπτική του Σόιμπλε αποτελεί μια έκφραση των μακρόχρονων γερμανικών αντιπληθωριστικών τάσεων. Το συντηρητικό στα δημοσιονομικά κατεστημένο της Γερμανίας θα ήθελε από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα να αποκαταστήσουν τα δημόσια οικονομικά τους μέσω της δημοσιονομικής πειθαρχίας, του περιορισμού της εγχώριας ζήτησης και της αύξησης των εξαγωγών. Το πρόβλημα, κατά την γερμανική πολιτική ηγεσία, δεν είναι το υψηλό πλεόνασμα της Γερμανίας αλλά οι υπερβολικές δαπάνες των άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης.
Ο Μάρτιν Βολφ των Financial Times διαφωνεί. Διατυπώνει ανάλογες παρατηρήσεις και για την Κίνα. Η Γερμανία και η Κίνα έχουν πολύ μεγάλα πλεονάσματα σε σχέση με τις επενδύσεις καθώς και μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα. Και οι δύο επαίρονται για τη δημοσιονομική τους αρετή και επιμένουν ότι οι ελλειμματικές χώρες πρέπει να σταματήσουν τις ανεύθυνες δαπάνες.
Ο Βολφ σωστά αναδεικνύει την οικονομική ασυνέπεια του γερμανικού επιχειρήματος. Η συσσώρευση πλεονάσματος σε έναν τόπο επιβάλλει την ανεργία στους άλλους τόπους. Οι χώρες με υψηλά πλεονάσματα πρέπει να αυξήσουν την κατανάλωσή τους έτσι ώστε να δώσουν στις χώρες με υψηλές δαπάνες τη δυνατότητα να αυξήσουν τις εξαγωγές τους και να ζήσουν με τα δικά τους μέσα αντί να κυλήσουν στην στασιμότητα. Η οικονομική φειδώ δεν έχει καμιά αξία αν κανείς δεν είναι πρόθυμος να κάνει δαπάνες.
Αλλά ο κύριος αντίκτυπος της βόμβας του Σόιμπλε έχει να κάνει με τη γεωπολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολιτική ελίτ της Ευρώπης θεωρεί την Ε.Ε. σαν έναν από τους πολλούς πόλους ενός πολύ-πολικού κόσμου. Τι αντιπροσωπεύει όμως η Ευρώπη; Κάτι λιγότερο από μία ομοσπονδία, κάτι περισσότερο από μία συνομοσπονδία. Δεν έχει, παρά ταύτα, κανένα συγκεκριμένο κέντρο βάρους, ή σύνορα. Όταν η αμερικανική, η κινεζική, η ρωσική πολιτική ηγεσία θέλει να μιλήσει στην Ευρώπη, με ποιον θα μιλήσει; Δίχως εσωτερική συνοχή ή εξωτερικό σχήμα, η Ευρώπη δεν είναι κάτι παραπάνω από μια γεωγραφική έκφραση.
Η κύρια συνεπαγωγή της πρότασης του Σόιμπλε, κατά συνέπεια, είναι πως η ζώνη του ευρώ πρέπει να συρρικνωθεί προσλαμβάνοντας διαστάσεις που θα επιτρέπουν μια κάποια διακυβέρνηση. Κατ’ ουσίαν ο Σόιμπλε επαναθέτει την αντίθεση ανάμεσα στην Μεγάλη Γερμανία των ιδεαλιστών του 1848 και τη Μικρή Γερμανία που δημιούργησε ο Μπίσμαρκ το 1871.
Όπως το μικρό παιδί που δεν φοβήθηκε να φωνάξει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, έτσι και ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών εισάγει τον ρεαλισμό επί της φιλόδοξης ρητορικής με την οποία όλοι οι ευρωπαίοι ηγέτες νοιώθουν υποχρεωμένοι να ντύνουν τα λόγια τους. Σπάει το ταμπού που απαγόρευε κάθε αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Για όσους προτιμούν την στέρεα οικοδόμηση από τους ευσεβείς πόθους, το μήνυμα του θα είναι καλοδεχούμενο. Για όλους τους υπόλοιπους…
Η Συνθήκη της Ρώμης του 1958, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ήταν το μεγάλο άλμα της Ευρώπης προς τα μπρος. Αλλά η απόφαση για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς χωρίς τη δημιουργία μιας κοινής κυβέρνησης παρήγαγε προβλήματα για το μέλλον. Όλα όσα έγιναν έκτοτε – η διεύρυνση με 27 κράτη-μέλη και η δημιουργία της Ευρωζώνης των 16 μελών – επαύξαναν το χάσμα ανάμεσα στην ρητορική και την πραγματικότητα. Η Ευρωλάνδη ξεκίνησε υποσχόμενη πολύ περισσότερα από ό,τι η ιστορία της τής επέτρεπε να δώσει.
Το τελευταίο παράδειγμα του χάσματος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη ρητορική είναι η ελληνική οικονομική κρίση. Στη βάση της, αποτελεί μια κρίση ‘διεύρυνσης’, στη συγκεκριμένη περίπτωση διεύρυνσης της Ευρωζώνης. Οι άνευ προηγουμένου προσπάθειες τήρησης της δημοσιονομικής πειθαρχίας κατά τη δεκαετία του 1990 – βοηθούσης στην περίπτωση της Ελλάδας και της δημιουργικής λογιστικής – επέτρεψαν στην Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία – τις γνωστές με τον αγενή όρο PIGS – να ανταποκριθούν στα κριτήρια εισαγωγής το 2002. Αλλά από τη στιγμή που οι χώρες μπήκαν στην Ευρωζώνη η πίεση πήρε τέλος.
Και οι πιο πολλές μεσογειακές χώρες συνέχισαν τις σπάταλες διαχειριστικές πρακτικές τους, πεπεισμένες ότι η αγορά δεν θα τους ζητούσε να λογοδοτήσουν. Τώρα όμως ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας λέει ‘αρκετά’. Είναι αλήθεια ότι η Γερμανία εν τέλει αποδέχτηκε μια συμφωνία στη βάση της οποίας, αν χρειασθεί, θα χορηγηθεί ένας συνδυασμός διμερών δανείων των κρατών της Ευρωζώνης και χρηματοδότησης του ΔΝΤ προς την Ελλάδα για την αποτροπή μιας ενδεχόμενης στάσης πληρωμών.
Αλλά η συγκεκριμένη συμφωνία αποτελεί πυροσβεστικό μέτρο και αφορά μόνο την Ελλάδα.Ο Σόιμπλε υποστηρίζει μια άλλη μακροπρόθεσμη λύση: την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΤ) που θα χορηγεί δάνεια σε χώρες που κινδυνεύουν με στάση πληρωμών. Η χορήγηση δανείου θα παρέχεται όμως με απαγορευτικό κόστος, συνοδευόμενη από ‘αυστηρούς όρους’ και ‘ποινικές ρήτρες’ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Όλα αυτά σημαίνουν στην απλή καθομιλουμένη ότι η διαχείριση των δημόσιων οικονομικών της χώρας στην οποία θα χορηγείται βοήθεια από το ΕΝΤ θα παραδίδεται για ένα διάστημα σε εξωτερικούς επιτρόπους, όπως συνέβαινε με τα κράτη της Λατινικής Αμερικής που ήθελαν να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους κατά τον 19ο αιώνα.
Ο Μίλτον Φρίντμαν είχε προβλέψει ότι το ενιαίο νόμισμα θα είχε μία ή δύο δεκαετίες ζωής. Αυτό τώρα φαίνεται πιο πιθανό από ποτέ. Σε τελική ανάλυση ο Σόιμπλε γνωρίζει ότι οι όροι που προτείνει είναι απαράδεκτοι από πολιτικής άποψης, οπότε συνεχίζει λέγοντας ότι οι χώρες που δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτούς, «μπορούν, ως έσχατη καταφυγή, να βγουν από την νομισματική ένωση παραμένοντας μέλη της Ε.Ε.».
Υπάρχει και το ενδεχόμενο εξόδου της Γερμανίας αν οι αδύναμοι εταίροι της δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε όλα αυτά.
Η κρίση της Μεσογείου φέρνει στο φως ένα χρόνιο ρήγμα της Ευρωζώνης: την απουσία μιας ενιαίας κυβέρνησης. Επειδή η Ευρωζώνη δεν αποτελεί μια ‘βέλτιστη ζώνη ενιαίου νομίσματος’, χρειάζεται εργαλεία για να αντιμετωπίζει τα αποκαλούμενα ‘ασυμμετρικά σοκ’ – δηλαδή τα σοκ που πλήττουν ορισμένα μέλη περισσότερο από άλλα. Δεν διαθέτει όμως αυτά τα εργαλεία, πρωτίστως ένα υπουργείο Οικονομικών με αρμοδιότητες φορολογίας και δανεισμού, όπως επίσης και μια κεντρική τράπεζα που να μπορεί να ενεργεί σαν δανειστής έσχατης καταφυγής για τις τράπεζες μέλη της.
Η πρόταση του Γερμανού υπουργού Οικονομικών έχει μια οικονομική και μια γεωπολιτική διάσταση. Από οικονομικής άποψης, αντανακλά τη βαθιά διαίρεση ανάμεσα σε όσους πιστεύουν ότι οι εξωτερικές ανισορροπίες οφείλονται στο σφάλμα των χωρών που συρρικνώνουν υπερβολικά τις δαπάνες τους και σε εκείνους που πιστεύουν ότι το σφάλμα οφείλεται σε εκείνους που έχουν υπερβολικές κρατικές δαπάνες.
Ο Κέινς ευνοούσε το να επιβάλλεται στις πλεονασματικές χώρες είτε να αυξάνουν τις δαπάνες τους είτε να χορηγούν δάνεια. Αλλά το παλαιότερο δόγμα είναι πως είναι καθήκον της ελλειμματικής χώρας να βάζει τα δημόσια οικονομικά της σε τάξη προκειμένου να επιβιώσει. Η δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το 1944 με σκοπό την παροχή βραχυπρόθεσμης βοήθειας στις ελλειμματικές χώρες υπό αυστηρούς όρους αποτέλεσε μια υποχώρηση στον κεϋνσιανισμό. Αυτό είναι κατά την ουσία της και η σημερινή γερμανική πρόταση στο πιο στενό πλαίσιο της Ευρωζώνης.
Η οπτική του Σόιμπλε αποτελεί μια έκφραση των μακρόχρονων γερμανικών αντιπληθωριστικών τάσεων. Το συντηρητικό στα δημοσιονομικά κατεστημένο της Γερμανίας θα ήθελε από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα να αποκαταστήσουν τα δημόσια οικονομικά τους μέσω της δημοσιονομικής πειθαρχίας, του περιορισμού της εγχώριας ζήτησης και της αύξησης των εξαγωγών. Το πρόβλημα, κατά την γερμανική πολιτική ηγεσία, δεν είναι το υψηλό πλεόνασμα της Γερμανίας αλλά οι υπερβολικές δαπάνες των άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης.
Ο Μάρτιν Βολφ των Financial Times διαφωνεί. Διατυπώνει ανάλογες παρατηρήσεις και για την Κίνα. Η Γερμανία και η Κίνα έχουν πολύ μεγάλα πλεονάσματα σε σχέση με τις επενδύσεις καθώς και μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα. Και οι δύο επαίρονται για τη δημοσιονομική τους αρετή και επιμένουν ότι οι ελλειμματικές χώρες πρέπει να σταματήσουν τις ανεύθυνες δαπάνες.
Ο Βολφ σωστά αναδεικνύει την οικονομική ασυνέπεια του γερμανικού επιχειρήματος. Η συσσώρευση πλεονάσματος σε έναν τόπο επιβάλλει την ανεργία στους άλλους τόπους. Οι χώρες με υψηλά πλεονάσματα πρέπει να αυξήσουν την κατανάλωσή τους έτσι ώστε να δώσουν στις χώρες με υψηλές δαπάνες τη δυνατότητα να αυξήσουν τις εξαγωγές τους και να ζήσουν με τα δικά τους μέσα αντί να κυλήσουν στην στασιμότητα. Η οικονομική φειδώ δεν έχει καμιά αξία αν κανείς δεν είναι πρόθυμος να κάνει δαπάνες.
Αλλά ο κύριος αντίκτυπος της βόμβας του Σόιμπλε έχει να κάνει με τη γεωπολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολιτική ελίτ της Ευρώπης θεωρεί την Ε.Ε. σαν έναν από τους πολλούς πόλους ενός πολύ-πολικού κόσμου. Τι αντιπροσωπεύει όμως η Ευρώπη; Κάτι λιγότερο από μία ομοσπονδία, κάτι περισσότερο από μία συνομοσπονδία. Δεν έχει, παρά ταύτα, κανένα συγκεκριμένο κέντρο βάρους, ή σύνορα. Όταν η αμερικανική, η κινεζική, η ρωσική πολιτική ηγεσία θέλει να μιλήσει στην Ευρώπη, με ποιον θα μιλήσει; Δίχως εσωτερική συνοχή ή εξωτερικό σχήμα, η Ευρώπη δεν είναι κάτι παραπάνω από μια γεωγραφική έκφραση.
Η κύρια συνεπαγωγή της πρότασης του Σόιμπλε, κατά συνέπεια, είναι πως η ζώνη του ευρώ πρέπει να συρρικνωθεί προσλαμβάνοντας διαστάσεις που θα επιτρέπουν μια κάποια διακυβέρνηση. Κατ’ ουσίαν ο Σόιμπλε επαναθέτει την αντίθεση ανάμεσα στην Μεγάλη Γερμανία των ιδεαλιστών του 1848 και τη Μικρή Γερμανία που δημιούργησε ο Μπίσμαρκ το 1871.
Όπως το μικρό παιδί που δεν φοβήθηκε να φωνάξει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, έτσι και ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών εισάγει τον ρεαλισμό επί της φιλόδοξης ρητορικής με την οποία όλοι οι ευρωπαίοι ηγέτες νοιώθουν υποχρεωμένοι να ντύνουν τα λόγια τους. Σπάει το ταμπού που απαγόρευε κάθε αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Για όσους προτιμούν την στέρεα οικοδόμηση από τους ευσεβείς πόθους, το μήνυμα του θα είναι καλοδεχούμενο. Για όλους τους υπόλοιπους…