Του Τζορτζ Σόρος - Οι χρηματοπιστωτικές αγορές σέρνουν τον κόσμο προς μια δεύτερη Μεγάλη Ύφεση με πολιτικές επιπτώσεις που είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε. Οι αρχές, πρωτίστως της Ευρώπης, έχουν χάσει τον έλεγχο της κατάστασης. Πρέπει να τον ξαναβρούν και να τον ξαναβρούν τώρα. Απαιτούνται τρία γενναία βήματα. Πρώτον, οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης θα πρέπει να συμφωνήσουν επί της αρχής για μια νέα συνθήκη που θα θεσπίζει ένα κοινό Υπουργείο Οικονομικών για την Ευρωζώνη. Εν τω μεταξύ όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες πρέπει να τεθούν υπό τη διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας με αντάλλαγμα την παροχή προσωρινών εγγυήσεων και την αποκατάσταση της κεφαλαιακής τους βάσης. Η ΕΚΤ θα ζητήσει από τις τράπεζες να διατηρήσουν τις πιστωτικές τους γραμμές και τα δάνεια που έχουν χορηγήσει ενώ θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς του κίνδυνους που έχουν αναλάβει για λογαριασμό τους. Τρίτον, η ΕΚΤ θα βοηθήσει την Ιταλία και την Ισπανία να αναχρηματοδοτήσουν προσωρινά το χρέος τους με πολύ χαμηλό κόστος. Αυτά τα τρία βήματα θα ηρεμήσουν τις αγορές και θα δώσουν στην Ευρώπη το χρόνο που χρειάζεται προκειμένου να αναπτύξει μια στρατηγική ανάπτυξης, γιατί δίχως αυτήν το πρόβλημα του χρέους δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί.
Να πώς μπορούν να γίνουν τα πράγματα. Από τη στιγμή που η ολοκλήρωση μιας νέας συνθήκης για την Ευρωζώνη που θα εγκαθιδρύει ένα κοινό Υπουργείο Οικονομικών θα πάρει καιρό, στο μεσοδιάστημα τα κράτη μέλη πρέπει να καλέσουν την ΕΚΤ να καλύψει το κενό. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας είναι στο στάδιο του συγκρότησής του αλλά υπό την παρούσα του μορφή αποτελεί μόνο μια πηγή κονδυλίων και οι αποφάσεις για το πώς τα κονδύλια αυτά θα δαπανηθούν αφήνονται στα κράτη μέλη. Απαιτείται λοιπόν η δημιουργία μιας νέας διακυβερνητικής υπηρεσίας που θα επιτρέπει στον μηχανισμό να συνεργάζεται με την κεντρική τράπεζα της Ευρώπης. Θα πρέπει να συγκατατεθεί σε αυτό το γερμανικό κοινοβούλιο και πιθανότατα τα κοινοβούλια και των άλλων κρατών.
Το πρώτο άμεσο καθήκον είναι να οικοδομηθούν τα απαραίτητα τείχη ασφαλείας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μόλυνση από μια πιθανή ελληνική στάση πληρωμών. Υπάρχουν δύο ευάλωτες ομάδες που πρέπει να προστατέψουμε: τις τράπεζες και τα κρατικά ομόλογα της Ιταλίας και της Ισπανίας. Αυτά μπορούν να γίνουν με τους ακόλουθους τρόπους.
Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρωτίστως για παροχή εγγυήσεων και επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Όλες οι τράπεζες συστημικής σημασίας θα πρέπει να υπογράψουν μια συμφωνία με τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σύμφωνα με την οποία θα αποδεχτούν να συμμορφώνονται με τις οδηγίες της ΕΚΤ όσον καιρό ισχύουν οι εγγυήσεις. Οι τράπεζες που θα αρνηθούν να προσυπογράψουν αυτή τη συμφωνία δεν θα λάβουν τις ευρωπαϊκές εγγυήσεις. Η ΕΚΤ θα ζητήσει στη συνέχεια από τις τράπεζες να διατηρήσουν τις πιστωτικές τους γραμμές και τα χαρτοφυλάκια δανείων τους ενώ θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τους κινδύνους που έχουν αναλάβει για λογαριασμό τους. Αυτοί οι διακανονισμοί θα δώσουν τέλος στη συμπυκνωμένη απομόχλευση που τελείται σήμερα και που είναι μια από τις βασικές αιτίες της κρίσης. Μόλις ολοκληρωθεί η επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, δεν θα έχουν πια κίνητρα δραστικής απομόχλευσης. Και τότε θα μπορούν να αποσυρθούν και οι εγγυήσεις.
Για την ανακούφιση των πιέσεων στα κρατικά ομόλογα της Ιταλίας και της Ισπανίας η ΕΚΤ πρέπει να μειώσει το προεξοφλητικό επιτόκιο της. Με τον τρόπο αυτό θα ενθαρρύνει τις δύο αυτές χώρες να χρηματοδοτηθούν αποκλειστικά με έκδοση εντόκων βραχυπρόθεσμων γραμματίων και τις τράπεζες να αγοράσουν αυτά τα γραμμάτια. Οι τράπεζες θα μπορούσαν να προεξοφλήσουν αυτά τα έντοκα γραμμάτια στην ΕΚΤ αλλά δεν θα το κάνουν αν κερδίζουν περισσότερο από τα γραμμάτια από ό,τι από την ρευστότητα. Αυτό θα επιτρέψει στην Ιταλία και τις άλλες χώρες να αναχρηματοδοτηθούν με ετήσιο επιτόκιο περί το 1% κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έκτακτης ανάγκης. Βεβαίως οι χώρες αυτές πρέπει να υπόκεινται σε αυστηρή πειθαρχία και σε περίπτωση που παραβιάσουν τα συμφωνηθέντα, ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε να αποσυρθεί. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ούτε η ΕΚΤ ούτε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας θα υποχρεώνονταν να αγοράσουν άλλα ομόλογα από τις δευτερογενείς αγορές και θα επέτρεπαν στις αγορές να ορίσουν τα πρίμιουμ κινδύνου. Αν και όταν τα πρίμιουμ κινδύνου επιστρέψουν σε πιο φυσιολογικά επίπεδα, οι χώρες μπορούν να αρχίσουν να εκδίδουν εκ νέου μακροπρόθεσμους τίτλους.
Με αυτά τα μέτρα θα επιτραπεί στην Ελλάδα να κάνει στάση πληρωμών δίχως να προκαλέσει παγκόσμια κατάρρευση. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να υποχρεωθεί η Ελλάδα σε χρεοστάσιο. Αν ανταποκριθεί στους στόχους του προγράμματός της, ο ευρωπαϊκός μηχανισμός μπορεί κάλλιστα να προσυπογράψει μια ‘εθελοντική’ αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, ας πούμε 50 σεντ στο 1 ευρώ. Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός θα διαθέτει αρκετά χρήματα προκειμένου να εγγυηθεί και να αναδιαρθρώσει τα κεφάλαια των ευρωπαϊκών τραπεζών. Η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των ελληνικών τραπεζών ας αφεθεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το πώς η Ελλάδα θα τα βγάλει πέρα με τέτοιες καταστάσεις ας το δουν οι Έλληνες.
Με τα βήματα αυτά μπορούμε να ξεπεράσουμε την οξεία φάση της κρίσης του ευρώ, αντιμετωπίζοντας τις δύο βασικές πλευρές του προβλήματος (τράπεζες, Ιταλία-Ισπανία) και πείθοντας τις αγορές ότι διαθέτουμε μακροπρόθεσμη λύση. Η μακροπρόθεσμη λύση θα είναι βεβαίως πιο πολύπλοκη επειδή το καθεστώς που επιβάλλεται από την ΕΚΤ δεν αφήνει περιθώρια για δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας και το πρόβλημα του χρέους δεν πρόκειται να λυθεί χωρίς ανάπτυξη. Το πώς μπορούν να δημιουργηθούν βιώσιμοι δημοσιονομικοί κανόνες για το ευρώ ας το αφήσουμε στις διαπραγματεύσεις για τη νέα συνθήκη.
Υπό συζήτηση βεβαίως βρίσκονται και πολλές άλλες προτάσεις πίσω από κλειστές πόρτες. Το μεγαλύτερο μέρος τους επιδιώκει την μόχλευση των κονδυλίων του ευρωπαϊκού μηχανισμού, με τη μετατροπή του σε τράπεζα ή σε ασφαλιστική εταιρεία ή σε όχημα ειδικού σκοπού. Κάθε πρόταση θα φέρει πρακτικά για προσωρινή ανακούφιση, όμως θα ακολουθήσει η απογοήτευση που θα σπρώξει τις αγορές στα όρια της καταστροφής. Οι αγορές βλέπουν την ανεπάρκεια των προτάσεων, ιδίως όταν παραβιάζουν το άρθρο 123 της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Αντίθετα, η δική μου πρόταση το σέβεται πλήρως. Ωστόσο κάποια μορφή μόχλευσης θα ήταν χρήσιμη στην αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών.
Τα τρία βήματα που παρουσιάζονται εδώ δεν απαιτούν μόχλευση ή αύξηση του μεγέθους του ευρωπαϊκού μηχανισμού, συνάμα όμως συνιστούν μια πολύ πιο ριζοσπαστική στρατηγική γιατί θέτουν τις τράπεζες υπό ευρωπαϊκό έλεγχο. Αυτό θα προσκρούσει στην αντίθεση και των τραπεζών και των εθνικών αρχών. Μόνο με δημόσια πίεση μπορεί να γίνει.