Η τύχη της Ευρώπης στο Νταβός

Πέρσι κεντρικό πρόσωπο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας ήταν ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου που υποσχέθηκε πως η υπερχρεωμένη Ελλάδα ήταν σε θέση να αποπληρώσει τα χρέη της και πως θα έκανε ό,τι χρειάζονταν προκειμένου να αποφύγει τη διάσωση.
Ό,τι ακολούθησε στη συνέχεια εξέπληξε το μεγαλύτερο μέρος του ακροατηρίου του. Η Ελλάδα έλαβε ένα πακέτο διάσωσης 110 δις ευρώ από τα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Βοήθεια ζήτησε και έλαβε και η Ιρλανδία, συνολικού ύψους 67,5 δις ευρώ. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση, επιδιώκοντας να τονώσει την εμπιστοσύνη των αγορών, συγκρότησε ένα ταμείο διάσωσης ύψους 750 δις ευρώ.
Ακόμα και έτσι όμως η κρίση δεν περιορίστηκε. Οι περισσότεροι χρηματοπιστωτικοί αναλυτές θεωρούν ότι η Πορτογαλία, με τα υψηλά χρέη της και την μηδαμινή ανάπτυξη, περιμένει στη σειρά για το επόμενο πακέτο διάσωσης. Και μετά έρχεται η σειρά της Ισπανίας που το μέγεθος της οικονομίας της είναι δύο φορές μαζί το μέγεθος της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας.
Σύμφωνα με τον Λορέντζο Μπερνάλντο ντε Κίρος, της Freemarket International Consulting στη Μαδρίτη, οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι της Ισπανίας διακατέχονται από ‘πραγματικό τρόμο’. Κι αυτό όχι επειδή το ισπανικό δημόσιο χρέος φτάνει στα ύψη του ελληνικού. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το χρέος της Μαδρίτης ανέρχεται στο 64% του ΑΕΠ της, δηλαδή βρίσκεται πολύ κάτω από το μέσο όρο της Ευρωζώνης που είναι στο 84%. Υπάρχει δε πρόβλεψη για αύξηση του μόλις ως το 73% στα τέλη του 2012.
Αλλά υπάρχουν γνωστοί άγνωστοι χ που ανησυχούν τους επενδυτές. Ο ένας έχει να κάνει με το μέγεθος της τρύπας στα ισπανικά περιφερειακά ταμιευτήρια που πρέπει να κλείσει με κρατικό δανεισμό. Οι αναλυτές της Barclays Capital εκτιμούν ότι η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των ισπανικών τραπεζών θα απαιτήσει κάπου 46 ως 90 δις ευρώ νέων κεφαλαίων – δηλαδή ανάμεσα στο 4,5% και το 9% του ισπανικού ΑΕΠ. Άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τα νούμερα αυτά πολύ παραπάνω. Οι αξιωματούχοι της ισπανικής κυβέρνησης ωστόσο υποστηρίζουν πως αρκούν 30 δις ευρώ.
Συν τοις άλλοις, η κεντρική κυβέρνηση της Ισπανίας είναι ευθέως υπεύθυνη μόνο για το ένα τρίτο των δημοσίων δαπανών. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα αφορούν δαπάνες των αυτόνομων περιφερειακών κυβερνήσεων και δήμων, όπου δεν υπάρχει καμιά διαφάνεια, λέει ο Μπερνάλντο ντε Κίρος.
Δεν υπάρχει συναίνεση για το αν τελικά η Ισπανία θα χρειαστεί διάσωση. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν με την ανάλυση της Goldman Sachs που την περασμένη εβδομάδα υποστήριξε ότι η Ισπανία μπορεί να αντιμετωπίσει μια κρίση ρευστότητας – δηλαδή μια έλλειψη βραχυπρόθεσμου δανεισμού η οποία θα μπορέσει εύκολα να καλυφθεί με ένα διεθνές πακέτο – αλλά όχι μια κρίση φερεγγυότητας, μια βασική αδυναμία δηλαδή να αποπληρώσει το χρέος της. Ακόμα και στο πλαίσιο του χειρότερου σεναρίου, κατά τον αναλυτή της Goldman Ντιρκ Σουμάχερ, το ισπανικό χρέος μπορεί να σταθεροποιηθεί στο 90% του ΑΕΠ.
Αλλά, όπως υποστηρίζει ο διευθυντής του Κέντρου Ευρωπαϊκών Πολιτικών Μελετών στις Βρυξέλλες, Ντάνιελ Γκρος, ένα πρόβλημα ρευστότητας, εφόσον δεν αντιμετωπιστεί σωστά, μπορεί πολύ γρήγορα να μετατραπεί σε πρόβλημα φερεγγυότητας.
Μια συνήθης γραμμή κριτικής στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Διάσωσης είναι ότι δεν μπορεί να παρέμβει τόσο γρήγορα όσο απαιτείται ώστε να εξουδετερώσει τον πανικό και να αποτρέψει την εξέλιξη μιας κρίσης φερεγγυότητας.
Αντιμέτωπη με αυτές και άλλες κριτικές, από την αρχή του έτους η Ευρωζώνη άρχισε να επεξεργάζεται πλήθος ιδεών για να τονώσει τη λειτουργικότητα και τα κονδύλια του ταμείου διάσωσης. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν ταχύτερη παρέμβαση έτσι ώστε να εξουδετερώνεται η κάθε κρίση από την έναρξή της, χαμηλότερα επιτόκια για τους δανειολήπτες και δυνατότητα χρηματοδότησης της αγοράς κρατικών ομολόγων.
Η κρίση έχει αλλάξει την Ευρωπαϊκή Ένωση και με άλλους τρόπους που δεν μπορούσαμε να προβλέψουμε πριν ένα χρόνο. Για πρώτη φορά, σημειώνει ο Τσαρλς Γκραντ, του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση με έδρα το Λονδίνο, η ΕΕ έχει μόνο μια χώρα ηγέτη: τη Γερμανία. Σήμερα το Παρίσι έχει μπει σε δεύτερη θέση μετά από πολλά χρόνια κοινής γαλλογερμανικής ηγεσίας. Παρομοίως έχει εξασθενήσει η θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ με έδρα τις Βρυξέλλες.
Η κρίση έχει οδηγήσει στην επιβολή της σκέψης της Γερμανίας στην Ευρωζώνη, λέει ο κ. Γκραντ. Η οδηγία προς τις ασθενέστερες οικονομίες της Ευρώπης είναι ότι το κόστος που πρέπει να καταβάλουν για να λάβουν βοήθεια και ο μόνος δρόμος για να αποφύγουν τα οικονομικά τους προβλήματα είναι να ακολουθήσουν το γερμανικό παράδειγμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Όλα αυτά όμως είναι πολύ σκληρά. Ένα μέλλον που θα περιλαμβάνει όλο και περισσότερη λιτότητα και σκληρές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις γιατί να είναι δημοφιλές στην ευρωπαϊκή περιφέρεια; Στην Ιρλανδία εκδηλώνονται ήδη αντεγκλήσεις για τους σκληρούς όρους της ευρωπαϊκής διάσωσης, ενώ οι ψηφοφόροι της Γερμανίας και των άλλων χωρών πιστωτών εξεγείρονται επειδή πρέπει να στηρίξουν σπάταλους ή αστόχαστους εταίρους.
Ένα χρόνο μετά την μάταιη, όπως αποδείχτηκε, προσπάθεια του Γιώργου Παπανδρέου να αποτρέψει την ελληνική διάσωση, η Ελλάδα έρχεται ξανά στο προσκήνιο. Αλλά ίσως όχι για πάντα. Η πλειοψηφία των αναλυτών υποστηρίζει πως από τη στιγμή που ως τα τέλη του 2011 η αναλογία του ελληνικού χρέους προς το ΑΕΠ θα ξεπεράσει το 150%, η Αθήνα δεν θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσει το χρέος της. Αν οι κάτοχοι ελληνικών ομολόγων υποχρεωθούν να αποδεχτούν ζημιές στα πλαίσια μιας αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, λέει ο κ. Γκρος, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για έναν νέο γύρο νευρικότητας των αγορών που θα πλήξει εκ νέου την Ευρωζώνη. Το εάν αυτό θα συμβεί ή όχι, καταλήγει, «έχει να κάνει περισσότερο με την ψυχολογία παρά με τα σκληρά οικονομικά».