Ένας μαραθώνιος για την Ελλάδα

Τη στιγμή που η Ελλάδα βουλιάζει στην ύφεση και η περίοδος των καλοκαιρινών διακοπών είναι σε πλήρη εξέλιξη, οι οδηγοί φορτηγών Δ.Χ. κατέβηκαν σε απεργία, παραλύοντας την οικονομία, στεγνώνοντας τη χώρα από βενζίνη και δημιουργώντας προβλήματα στην τροφοδοσία ολόκληρων περιοχών. Είχε προηγηθεί η στάση των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας που είχε οδηγήσει σε ματαιώσεις πτήσεων. Και οι κινητοποιήσεις των ναυτεργατών που είχαν διώξει τα ξένα κρουαζιερόπλοια από τα ελληνικά λιμάνια. Εν τω μεταξύ τα συνδικάτα του δημόσιου τομέα είχαν κάνει την έκτη τους γενική απεργία για φέτος, διαμαρτυρόμενα για τις αλλεπάλληλες αυξήσεις φόρων, τις δραστικές περικοπές μισθών και συντάξεων και την αυξανόμενη ανεργία. Προσθέστε σε όλα αυτά και την επιστροφή της τρόικας στην Αθήνα.

Η 30μελής ομάδα των εκπροσώπων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι στην Αθήνα από την περασμένη βδομάδα καταγράφοντας το βαθμό προόδου των δραστικών μέτρων λιτότητας και των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών που ανέλαβε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου σε αντάλλαγμα για το δάνειο ύψους 110 δις ευρώ από το ΔΝΤ και την Ευρωζώνη. Και καθώς οι ξένοι αξιωματούχοι περιφέρονται ανά τα ελληνικά υπουργεία για τον τριμηνιαίο ενδιάμεσο έλεγχο, η Ελλάδα, με την μακρά και οδυνηρή ιστορία των ξένων εισβολών, από τους Οθωμανούς ως τους Ναζί, νιώθει σαν να μετατράπηκε σε προτεκτοράτο.

Παρά ταύτα, πλανάται στον αέρα μια αίσθηση εμπιστοσύνης. Η Ελλάδα έγινε παγκοσμίως γνωστή για την αλόγιστη κρατική σπατάλη, το μαγείρεμα των στατιστικών, τη σαρωτική διαφθορά και την ακραία της αναποτελεσματικότητα. Επομένως, ίσως τώρα αρχίσει να μεταλλάσσεται σε κάτι διαφορετικό.

Άλλωστε το θέμα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Η μετάδοση του ελληνικού ‘ιού’ ενίσχυσε τις απειλές σε βάρος άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης, συγκεκριμένα της Ιρλανδίας και της Ισπανίας, που ήδη δοκιμάζονταν από τις μεγάλες φούσκες του δανεισμού και της αγοράς ακινήτων, ενώ απλώθηκε στην ασθενέστερη περιφέρεια της Ευρωζώνης σε βαθμό που έθεσε εν αμφιβόλω την ίδια τη βιωσιμότητα του ευρώ.

Στην Ελλάδα το εγχείρημα της δημοσιονομικής σύσφιξης και σταθεροποίησης έχει πια ξεκινήσει. Ορισμένες μείζονες μεταρρυθμίσεις, πρωτίστως η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, ψηφίστηκε ήδη από το Κοινοβούλιο. Προχτές ολοκληρώθηκε η απογραφή των δημοσίων υπαλλήλων που θα δείξει πόσοι εργαζόμενοι πληρώνονται από το κράτος. «Το μυστήριο επιτέλους λύνεται», παρατήρησε ο υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Η κυβέρνηση κάνει επίσης τα πρώτα βήματα για το άνοιγμα μιας κατά βάση κλειστής οικονομίας, αντιμετωπίζοντας τις επιθέσεις των συντεχνιακών συμφερόντων.

«Τους περασμένους 6 μήνες η Ελλάδα μεγάλωσε κατά έναν αιώνα», λέει η Έλενα Παναρίτη, βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος και πρώην οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Μέχρι προχτές οι Έλληνες δεν κατανοούσαν την παγκόσμια αγορά».

Υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι η παρούσα κρίση δημιουργεί μια ευκαιρία για οικονομικές μεταρρυθμίσεις που εμφανίζεται μια φορά σε κάθε γενιά, ότι διασφαλίζει τη συναίνεση της κοινωνίας για μακρόπνοες αλλαγές και ότι σαρώνει τα πιο προβληματικά από μετα-οθωμανικά χαρακτηριστικά της χώρας.

«Ό,τι συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα, αποτελεί επανάσταση» λέει ο Νίκος Καραμούζης, ανώτατο στέλεχος του ομίλου της Eurobank. «Σήμερα γίνονται πράγματα που θα έπρεπε να είχαν γίνει πριν 30 χρόνια».

Πίσω όμως από την ανανέωση της εμπιστοσύνης παραμονεύει ο φόβος ότι τα πράγματα μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκτραχυνθούν. «Είναι λίγο σαν μπάντζι-τζάμπινγκ. Είναι συναρπαστικό αλλά κάποια στιγμή δεν είσαι σίγουρος αν θα πέσεις και θα σπάσεις την πλάτη σου ή θα βρεθείς ξανά στον αέρα», παρατηρεί ένας αξιωματούχος.

Η κυβέρνηση πιστεύει ότι μπορεί να ξεπεράσει τους στόχους που τέθηκαν από το Μνημόνιο, στη βάση του οποίου απαιτείται η περικοπή του δημόσιου ελλείμματος από 13.6% του ΑΕΠ πέρσι σε 8.1% φέτος. Το πρώτο εξάμηνο το δημόσιο έλλειμμα της Ελλάδας περιορίστηκε κατά 45% (και το πρωτογενές έλλειμμα, που δεν περιλαμβάνει δηλαδή τους τόκους του δημόσιου χρέους, κατά 64%) έναντι ετήσιου στόχου 40%. «Κάναμε μια ανάλυση των πιο αρνητικών σεναρίων για τα έσοδα και τις δαπάνες και είδαμε ότι έχουμε αρκετά περιθώρια για να πιάσουμε το στόχο του 8.1% ως τα τέλη του έτους», λέει ο κ. Παπακωνσταντίνου.

Τα παρόντα ενδιάμεσα αποτελέσματα δεν προκύπτουν μόνο από την περικοπή των αμοιβών των δημοσίων υπαλλήλων και των συντάξεων. Κόπηκαν κονδύλια από όπου μπορούσαν να κοπούν. Ωστόσο, οι στόχοι της αύξησης των εσόδων δεν επιτυγχάνονται παρά τις δραστικές αυξήσεις της έμμεσης φορολογίας, της φορολογίας των καυσίμων και της αύξησης του ΦΠΑ. Μέρος του περιορισμού των δαπανών οφείλεται και στις καθυστερήσεις των πληρωμών του ελληνικού δημόσιου προς τους προμηθευτές του και τις επιχειρήσεις.

Το υπουργείο Οικονομικών αναμένει πως η ύφεση θα είναι πιο ‘ρηχή’ των αρχικών προβλέψεων. Αλλά ακόμη και μια ‘ρηχή’ ύφεση, μετά από 10 συνεχόμενα τρίμηνα συρρίκνωσης των ιδιωτικών επενδύσεων και δραστικών περικοπών των αμοιβών και των συντάξεων, σε μια κλειστή οικονομία όπου οι άμεσες ξένες επενδύσεις εμποδίζονται από τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία, μπορεί να οδηγήσει στην τόσο αναγκαία ανάπτυξη;

Το εγχείρημα των διαρθρωτικών αλλαγών πάει καλά μέχρι στιγμής. Ο αριθμός των δήμων περιορίστηκε. Το μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων οργανώνεται κεντρικά. Ετοιμάζεται ένα Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για τις τράπεζες. Και κυρίως έχει επιτελεστεί η κορυφαία αλλαγή, των συντάξεων – την οποία δεν τόλμησε να κάνει ούτε η στρατιωτική χούντα που κυβέρνησε τη χώρα από το 1967 ως το 1974.

Η εποχή της συνταξιοδότησης στα 50 έτη με πλήρη σύνταξη πήρε τέλος. Ο κόσμος θα πρέπει να δουλεύει ως στα 65 του και να έχει 40 χρόνια εισφορών, ενώ το επίπεδο αναπλήρωσης των συντάξεων μειώθηκε στο μισό. Η αξιολόγηση του νέου νόμου εκκρεμεί, αλλά η κυβέρνηση συνειδητοποιεί ότι έχασε τους πρώτους 4 μήνες της διακυβέρνησής της διστάζοντας. «Θα ευχόμουν να είχαμε 6 μήνες παραπάνω για να προετοιμάσουμε τη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση», λέει ο υπουργός Οικονομικών. «Αλλά πάλι, αν κρατούσε τόσο, δεν ξέρω αν θα καταφέρναμε να την περάσουμε».

Αν εξαιρέσουμε το εύρος και την οργή των απεργιών και των διαδηλώσεων, η γενική δημόσια αίσθηση δεν είναι εμπρηστική. «Το εντυπωσιακό επί του παρόντος είναι η έλλειψη πραγματικής αντίστασης σε ό,τι κάνουμε, το οποίο είναι πάρα πολύ σκληρό. Αυτό έχει να κάνει με το ότι ο κόσμος θεωρεί ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη για αλλαγές», υποστηρίζει ο Γ. Παπακωνσταντίνου.

Στο κυβερνών κόμμα η λεγόμενη ‘παλιά φρουρά’ – που συνδέεται με τον αριστερόστροφο εθνικισμό και όχι με την επιχειρηματικότητα – είναι απορριπτική. «Το βαθύ ΠΑΣΟΚ παραμένει ζωντανό, δεν κοιμάται, απλά παρακολουθεί», προειδοποιεί υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος. Αλλά η κομματική πειθαρχία προς το παρόν το συνέχει, έτσι το κόμμα ψήφισε ομόφωνα την αλλαγή του συνταξιοδοτικού. Αυτό οφείλεται ως ένα βαθμό στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Θεόδωρο Πάγκαλο, ‘βαρύ πυροβολικό’ του ΠΑΣΟΚ από την εποχή που το κόμμα και η χώρα κυβερνιόταν από τον πατέρα Παπανδρέου. «Ό,τι δεν μπορεί να κάνει ο Παπανδρέου, το κάνει ο Πάγκαλος», παρατηρεί ένας αξιωματούχος.

Η νέα συντηρητική αντιπολίτευση της ΝΔ είναι απαξιωμένη στα μάτια του κόσμου εξαιτίας του χάους που οδήγησε την οικονομία η κυβέρνηση Καραμανλή, της παραποίησης των στατιστικών και της μεγέθυνσης των δημόσιων δαπανών. Ένα δεύτερο πρόβλημα προκύπτει από την απορριπτική της στάση προς ό,τι κάνει σήμερα το ΠΑΣΟΚ. Αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Όπως παρατηρεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης, γιος του πρώην πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη, «υπερψηφίσαμε τα μισά από τα μέτρα που εισήγαγε το ΠΑΣΟΚ. Πιστεύω ότι μπορούμε να φτάσουμε σε ένα ελάχιστο επίπεδο συναίνεσης».

Αυτό θα ήταν ευτύχημα. Γιατί το βέβαιο είναι πως οι άνεργοι θα αυξηθούν κι άλλο και πως οι πραγματικές δυσκολίες τώρα θα αρχίσουν. Κηρύσσοντας την πολιτική επιστράτευση των οδηγών φορτηγών Δ.Χ., η κυβέρνηση έδωσε το μήνυμα ότι είναι έτοιμη να σπάσει τα συντεχνιακά συμφέροντα της ‘παλιάς τάξης’, των περίπου 70 κλειστών επαγγελμάτων, που δεν περιλαμβάνουν μόνον τους οδηγούς φορτηγών και τους ναυτεργάτες, αλλά τους δικηγόρους και τους γιατρούς, τους πολιτικούς μηχανικούς και τους φαρμακοποιούς, τα οποία επιβαρύνουν την οικονομία με κόστος και εκμεταλλεύονται την προστασία από τον ανταγωνισμό χάρη στις εγγυήσεις του νόμου.

«Και τώρα ετοιμαζόμαστε να σπάσουμε αβγά, πρόκειται για τον πυρήνα του πελατειακού κράτους κι αυτοί οι άνθρωποι έχουν ισχύ», λέει ο Γιάννης Στουρνάρας του ΙΟΒΕ, που αποτελεί τη μεγαλύτερη δεξαμενής σκέψης του ιδιωτικού τομέα, και μέλος της κυβέρνησης Σημίτη, που ενέταξε την Ελλάδα στο ευρώ. Το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι η πλήρης απελευθέρωση των αποκαλούμενων ‘κλειστών επαγγελμάτων’ θα προσθέσει 13,2 ποσοστιαίες μονάδες στο ελληνικό ΑΕΠ.

Τα πλοκάμια του συντεχνιασμού βυθίζονται βαθιά μέσα στο σώμα της γραφειοκρατίας και των πολιτικών ελίτ. «Σε όλα τα κόμματα υπάρχουν οργανωμένα συντεχνιακά συμφέροντα που προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι δεν θα γίνει τίποτα και δεν θα εφαρμοστεί καμιά μεταρρύθμιση», λέει ο κ. Μητσοτάκης.

«Μόνον ο Παπανδρέου υπερασπίζεται με θετικό τρόπο τη μεταρρύθμιση, οι άλλοι απολογούνται για αυτήν λέγοντας ότι μας επιβάλλεται από το εξωτερικό. Αλλά πρέπει να την υπερασπιστούμε γιατί αυτός είναι ο σωστός τρόπος να προχωρήσουμε», υπογραμμίζει αξιωματούχος του ΠΑΣΟΚ.

«Ο Γιώργος περιβάλλεται από ανθρώπους που παράγουν ένα πρόβλημα για κάθε λύση», παρατηρεί άλλος αξιωματούχος. «Προσπαθούν να κάνουν τη βρώμικη δουλειά γρήγορα, προχωρώντας σε μια μαλακή προσαρμογή και ανοίγοντας τους προστατευόμενους τομείς. Δεν υπάρχει καμία μεταρρυθμιστική ομάδα στον δημόσιο τομέα, κανένας μηχανισμός εντός του συστήματος που να τροφοδοτεί μια διάθεση αλλαγής».

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο κ. Παπανδρέου θα προχωρήσει σε ανασχηματισμό της κυβέρνησης του – πιθανόν μετά τις τοπικές εκλογές του Νοεμβρίου όπου το ΠΑΣΟΚ μπορεί να δει τη εκλογική του δύναμη να ψαλιδίζεται. Αλλά η κυβέρνηση χρειάζεται μεγαλύτερη συνοχή και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ιδίως σε ευαίσθητους οικονομικά τομείς, όπως η υγεία και η συλλογή φόρων. Πέρα από την εποπτεία της τρόικας, φαίνεται ότι εγκαθίσταται γενικότερα ένας τύπος εξωτερικής διακυβέρνησης. Η νέα ανεξάρτητη Στατιστική Υπηρεσία έχει επικεφαλής έναν Έλληνα πρώην στατιστικόλογο του ΔΝΤ, και ένα μέλος του Δ.Σ. της προέρχεται από τη Eurostat, τη στατιστική υπηρεσία της Ε.Ε.. Παράλληλα εγκαθίστανται ορκωτοί λογιστές από μεγάλες ξένες εταιρείες στα νοσοκομεία και τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Και προσλαμβάνονται ξένοι σύμβουλοι για να κάνουν προτάσεις ως προς την πώληση του κρατικού μεριδίου στο τραπεζικό τομέα.

«Αν το καλοσκεφτείς, περιήλθαμε σε αυτό το σημείο εξαιτίας μιας θεσμικής αδυναμίας», λέει ο κ. Στουρνάρας. «Πρέπει να κάνουμε outsourcing για ορισμένες υπηρεσίες γιατί η δημόσια διοίκηση και η κεντρική τράπεζα δεν μπορούν να παράγουν τα σωστά στελέχη για να διαχειριστούν αυτές τις αλλαγές». Με την άποψη αυτή συμφωνεί και ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών: «Πρέπει να βρούμε όπου μπορούμε και να χρησιμοποιήσουμε την διεθνή ικανότητα».

Προς το παρόν τα πράγματα στην Ελλάδα προχωρούν. Σε αντίθεση με τον Ισπανό πρωθυπουργό Χοσέ Λουίς Θαπατέρο που αντιμετωπίζει μια διπλή φούσκα – πιστωτική φούσκα και φούσκα της αγοράς ακινήτων – ο κ. Παπανδρέου είναι στην αρχή της θητείας του. Ίσως βοηθήσει το γεγονός ότι προέρχεται από την σοσιαλδημοκρατική παράταξη ενώ πολλά συντεχνιακά συμφέροντα – όπως των φορτηγών δημόσιας χρήσης που επιστρατεύτηκαν την Πέμπτη – συνδέονται με τη δεξιά. Οι διαδηλωτές όλων των πολιτικών αποχρώσεων φωνάζουν εξοργισμένοι ότι θέλουν να κάψουν το Κοινοβούλιο και όχι το ΠΑΣΟΚ. Όπως λέει ο κ. Μητσοτάκης της Ν.Δ: «Ο κόσμος σήμερα θα ακούσει τους πολιτικούς που μιλάνε έξω απ’ τα δόντια».

Ο δρόμος για την αλλαγή έχει ανοίξει στην Ελλάδα, αλλά το πιο δυναμικό κομμάτι της μεταρρύθμισης πρέπει να τελεσθεί άμεσα. Όπως προειδοποιεί ο κ. Καραμούζης της Eurobank, «αν ο μέσος πολίτης δεν δει σύντομα τα οφέλη από μια πιο ανοιχτή, ελεύθερη και διακρινόμενη από ενισχυμένη διαφάνεια οικονομία, θα υπάρξουν προβλήματα». Και η κυβέρνηση το συνειδητοποιεί αυτό πολύ καλά. «Έχουμε πλήρη συναίσθηση του εύθραυστου της κατάστασης», παρατηρεί ένας αξιωματούχος. «Γνωρίζουμε ότι αν κάτι πάει στραβά το όλο οικοδόμημα θα καταρρεύσει».