Εφιάλτης των ηγετών της Ευρωζώνης η εκδίκηση των ψηφοφόρων

Στις μέρες μας κάθε ευρωπαϊκή διάσκεψη κορυφής καταλήγει με μια νέα συμφωνία για την επίλυση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πόσες ημέρες θα χρειαστούν οι αγορές για να χάσουν την πίστη τους στην τελευταία λύση. Άλλες φορές τους πήρε κάποιους μήνες, άλλες φορές βδομάδες, άλλες φορές λίγες μέρες.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στις Βρυξέλλες και προβλέπει την επέκταση της δανειοδοτικής ισχύος του ευρωπαϊκού μηχανισμού ως τα 440 δις ευρώ επισκιάστηκε από τον πόλεμο της Λιβύης και από την καταστροφή της Ιαπωνίας. Τα δύο αυτά γεγονότα μπορεί να καθυστερήσουν την σκεπτικιστική αντίδραση των αγορών και να δώσουν στους Ευρωπαίους λίγο χρόνο παραπάνω. Αλλά κανείς δεν πρέπει να αμφιβάλλει ότι η ευρωπαϊκή κρίση χρέους θα επιστρέψει.

Και αυτό θα γίνει επειδή το βασικό πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι πια οικονομικό – έγινε πολιτικό. Ο σκεπτικισμός απέναντι στην Ευρώπη αυξάνεται σε όλα τα κράτη της ΕΕ, κι εκείνα που δέχτηκαν ευρωπαϊκά δάνεια κι εκείνα που έδωσαν τις χρηματοδοτήσεις. Υπάρχει μεγάλη δυσανεξία ανάμεσα στα κράτη και αυτό δυσκολεύει τις προσπάθειες των ηγετών να φτάσουν στους αναγκαίους συμβιβασμούς.

Η διαμάχη σχετικά με την Ιρλανδία στο πλαίσιο της τελευταίας συνόδου είναι χαρακτηριστική. Από την νέα ιρλανδική κυβέρνηση ζητήθηκε αύξηση της χαμηλής της εταιρικής φορολογίας προκειμένου να πάρει μια μείωση στο τοκογλυφικό επιτόκιο με το οποίο πληρώνει τα ευρωπαϊκά δάνεια. Αλλά αυτή την υποχώρηση καμιά ιρλανδική κυβέρνηση δεν πρόκειται να την κάνει. Η δυνατότητα του Δουβλίνου να θέτει τους δικούς του εταιρικούς φορολογικούς συντελεστές έχει γίνει σύμβολο εθνικής κυριαρχίας. Όλες οι ιρλανδικές κυβερνήσεις υποσχέθηκαν να μην υποχωρήσουν ως προς αυτό – εκτιμούν ότι είναι απολύτως σημαντικό προκειμένου να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις σε μια συγκυρία που η χώρα παλεύει να στηρίξει την οικονομία της.

Για τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας ωστόσο αποτελεί πολιτική επιταγή η πίεση για αλλαγή στους εταιρικούς φορολογικούς συντελεστές της Ιρλανδίας. Πώς να πείσουν τους ψηφοφόρους τους να κάνουν υποχωρήσεις σε μια χώρα που θεωρείται ότι κλέβει θέσεις εργασίας μέσα από το φορολογικό ντάμπινγκ;

Όλες οι ενεχόμενες στην κρίση κυβερνήσεις βρίσκονται υπό τεράστια πολιτική πίεση. Ο νέος Ιρλανδός πρωθυπουργός Έντα Κένι μόλις διαπίστωσε πως η προηγούμενη κυβέρνηση συνετρίβη στις κάλπες από τους ψηφοφόρους εξαιτίας της οργής για την ευρωπαϊκή κρίση. Ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί βλέπει στις δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές του 2012 να έρχεται πίσω κι από την Μαρίν Λε Πεν της ακροδεξιάς, που κάνει καμπάνια απορρίπτοντας το ευρωπαϊκό σχέδιο σαν ξένο προς τα γαλλικά εθνικά συμφέροντα.

Αλλά και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ έχει κάθε λόγο να φοβάται μια εκλογική καταστροφή. Ο γερμανικός λαϊκός τύπος και ο κόσμος έχουν εξεγερθεί ενάντια στην προοπτική περαιτέρω έκτακτης χρηματοδότησης στην Ευρώπη. Το συνταγματικό δικαστήριο απειλεί να κηρύξει παράνομα τα εγχειρήματα διάσωσης. Άλλοτε φιλο-ευρωπαϊκά κόμματα στα οποία η Μέρκελ βασίζονταν, όπως οι Ελεύθεροι Δημοκράτες, μετατρέπονται ταχέως σε ευρω-σκεπτικιστικά.

Στο νέο οικονομικό και πολιτικό κλίμα που κυριαρχεί εντός της ΕΕ, καμιά από τις βασικές εμπλεκόμενες κυβερνήσεις δεν έχει περιθώρια χειρισμών. Και στις χώρες που δίνουν τα χρήματα και στις χώρες που τα παίρνουν οι κυβερνήσεις ανησυχούν με την ενίσχυση των εθνικιστικών και ακραίων κομμάτων. Αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την επίτευξη ευρωπαϊκών συμφωνιών, γεγονός που με τη σειρά του επιδεινώνει την οικονομική κρίση που κι αυτή με τη σειρά της επιδεινώνει την πολιτική κρίση.

Η Γερμανία είναι η χώρα που πιέζει για σκληρές διαρθρωτικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις στην Ευρωζώνη. Τις προτάσεις της βεβαίως τις κατέθεσε μαζί με τη Γαλλία αλλά οι αυστηροί περιορισμοί στο χρέος, τα δημόσια ελλείμματα και την ηλικία συνταξιοδότησης, που περιλαμβάνονται στο Σύμφωνο για το Ευρώ του περασμένου Σαββατοκύριακου, είναι χαρακτηριστικώς γερμανικά ως προς την έμπνευσή τους.

Η Γερμανία μπορεί να υπαγορεύει τέτοιους όρους επειδή η οικονομία της ανακάμπτει καλπάζοντας, ενώ τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ παλεύουν ακόμη να βγουν από την ύφεση. Ανώτατος αξιωματούχος των Βρυξελλών παρατηρεί ότι ο παλαιός γαλλογερμανικός άξονας δεν εδράζεται πια σε μια σχέση ισότητας. «Η Γερμανία χρειάζεται τη Γαλλία για να κρύβει πόσο ισχυρή είναι. Και η Γαλλία χρειάζεται τη Γερμανία για να κρύβει πόσο αδύναμη είναι».

Μια χώρα που εμφανίζει κοινά στοιχεία με τη στάση της Γερμανίας απέναντι στην ευρωπαϊκή κρίση χρέους είναι η Ολλανδία, της οποίας η πρόσφατη πολιτική ιστορία μπορεί να παράσχει χαρακτηριστική εικόνα των πιέσεων που έχει να αντιμετωπίσει η κ. Μέρκελ. Θα λέγαμε μάλιστα ότι τα τεκταινόμενα στην Ολλανδία ήταν προμήνυμα της ενίσχυσης του γερμανικού ευρω-σκεπτικισμού. Οι Ολλανδοί, όπως και οι Γερμανοί, υπήρξαν ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα του 1597 που κατόπιν εξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ολλανδική πολιτική ελίτ όπως και η γερμανική ήταν απολύτως δεσμευμένη στην ευρωπαϊκή ενότητα.

Αλλά η παραδοσιακή στάση της ολλανδικής ελίτ απέναντι στην Ευρώπη άλλαξε όταν οι Ολλανδοί ψηφοφόροι απέρριψαν το προτεινόμενο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα του 2005. Η πολιτική τάξη της χώρας συνειδητοποίησε ότι είχε παραγνωρίσει το αίσθημα των ψηφοφόρων και έκτοτε υιοθέτησε πολύ πιο σκληρές πολιτικές σε όλα τα μέτωπα, από την μετανάστευση ως τις ευρωπαϊκές δαπάνες. Παρόλα αυτά η στροφή της ολλανδικής πολιτικής σκηνής προς τα δεξιά συνεχίστηκε. Το Κόμμα της Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερς, που αντιτίθεται κάθετα στη μουσουλμανική μετανάστευση και την ΕΕ, αποτελεί πια βασική δύναμη της ολλανδικής πολιτικής σκηνής.

Η Γερμανίδα καγκελάριος γνωρίζει καλά ότι η έχθρα απέναντι στην ΕΕ και ενάντια στη μετανάστευση έχουν γίνει ισχυρές δυνάμεις και στη δική της χώρα. Ο Ολλανδός Βίλντερς έχει ενθουσιώδες κοινό στη Γερμανία και η σκέψη ενός Γερμανού Βίλντερς είναι ο τελικός εφιάλτης της Μέρκελ. Αυτός είναι ο πιο βασικός λόγος για τον οποίο υιοθετεί σκληροπυρηνική στάση στις ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις. Η ενίσχυση της άκρας δεξιάς είναι αρνητική για τη Γαλλία και την Ολλανδία. Αλλά θα είναι καταστροφική για τη Γερμανία.

Το πρόβλημα είναι ότι η Μέρκελ, προσπαθώντας να αποτρέψει την απειλή της ανάπτυξης μιας άκρας δεξιάς στη Γερμανία, ζητά πολιτικές λιτότητας από χώρες όπως η Ελλάδα που παράγουν μακροπρόθεσμους κινδύνους για την πολιτική τους σταθερότητα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν ξέρουν πια τι πρέπει να φοβούνται περισσότερο: τις αγορές ομολόγων ή τους ψηφοφόρους τους.