Οι χθεσινές δημοτικές και περιφερειακές εκλογές της Ισπανίας, που αναμένοναν να οδηγήσουν σε ήττα του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος, ενδέχεται να εγκυμονούν και μια ωρολογιακή βόμβα για την ευρωπαϊκή κρίση χρέους: την αποκάλυψη του κρυφού χρέους των τοπικών κυβερνήσεων κατά τρόπο που κινδυνεύει να σύρει την Ισπανία σε διάσωση. Να θυμηθούμε ότι πριν πέντε μήνες η αλλαγή κυβέρνησης στην περιοχή της Καταλωνίας αποκάλυψε ότι το πραγματικό δημόσιο έλλειμμα ήταν υπερδιπλάσιο από αυτό που έδινε η Μαδρίτη. Σήμερα όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί της περιφέρειας και επικεφαλής επιχειρήσεων εκτιμούν ότι η αλλαγή εξουσίας ενδέχεται να οδηγήσει σε επανάληψη του φαινομένου της Καταλωνίας, αποκαλύπτοντας τα συσσωρευμένα κρυφά χρέη της ισπανικής περιφέρειας, ιδίως προς τον κλάδο υγείας και άλλους προμηθευτές του δημοσίου.
Το τελευταίο τρίμηνο έχουν πολλαπλασιαστεί οι αναφορές οικονομολόγων, αναλυτών και και προμηθευτών του ισπανικού δημοσίου που υποδεικνύουν ότι υπάρχει μεγάλο μη καταγεγραμμένο χρέος των τοπικών κυβερνήσεων. Αφθονούν επίσης οι διαμαρτυρίες εταιρειών σύμφωνα με τις οποίες οι περιφερειακές κυβερνήσεις τους ασκούν πιέσεις προκειμένου να μην καταγράφονται επίσημα οι προμήθειες και να μην κόβονται τιμολόγια, υπογραμμίζει ο Φερνάντο Εγκουιντάχου, αντιπρόεδρος της Circulo de Empresarios, ενός φιλελεύθερου θινκ τανκ της Μαδρίτης.
Τα κρυφά αυτά κόστη μπορεί να προσθέσουν δεκάδες δις ευρώ στα νούμερα του δημόσιου χρέους που παραδίδουν οι τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις. Αν βγουν από το ντουλάπι τέτοιοι σκελετοί μέσα στις επόμενες βδομάδες, το κόστος αναχρηματοδότησης της ισπανικής κυβέρνησης θα συνεχίσει να αυξάνει - φέρνοντας ξανά τη χώρα της Ιβηρικής, που τόσο προσπάθησε για να απομακρυνθεί από τη ζώνη κινδύνου, στο στόχαστρο των ... εκδικητών της αγοράς ομολόγων. «Οι επενδυτές ανησυχούν για την κατάσταση του χρέους των περιφερειακών κυβερνήσεων με δεδομένο ότι αποτέλεσε γενικό κανόνα στην Ισπανία και σε άλλες χώρες η μη σωστή καταγραφή του χρέους», λέει ο οικονομολόγος της BNP Paribas, Λουίτζι Σπεράντσα.
Οι χτεσινές εκλογές αφορούσαν 13 από τις 17 αυτόνομες περιφέρειες της Ισπανίας και μια πλειοψηφία των 8000 δήμων της και είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσουν σε ευρεία ήττα των Σοσιαλιστών. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, οι Σοσιαλιστές του Θαπατέρο θα χάσουν τις επαρχίες της Καστίλλης - Λα Μάντσα, των Βελεαρίδων Νήσεων, της Αστούριας και της Εξτρεμαδούρας. Με την ανεργία στο 21% και κατηγορούμενοι για βραδύτητα στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, οι Σοσιαλιστές μπορεί επίσης να χάσουν τις δημοτικές κυβερνήσεις της Βαρκελώνης και της Σεβίλλης, που αποτελούν τη δεύτερη και τρίτη σε μέγεθος πόλης της χώρας.
Το κοινωνικό κόστος των δύσκολων οικονομικών συνθηκών που ταλανίζουν την Ισπανία φάνηκε πολύ καθαρά την περασμένη βδομάδα καθώς μεγάλα κύματα διαδηλώσεων σάρωσαν τις πόλεις. Πρωτίστως νέος κόσμος κατέλαβε τις κεντρικές πλατείες της Μαδρίτης, της Βαρκελώνης, και της Βαλένθια από την Πέμπτη και παρέμεινε εκεί ως την Κυριακή προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την έκταση της ανεργίας που στις ηλικίες 20 έως 40 χρονών φτάνει σε ορισμένες περιοχές το 50%. Οι διαδηλωτές ελπίζουν να μετρήσει η διαμαρτυρία τους στην ψήφο των Ισπανών.
Η Υπουργός Οικονομικών Έλενα Σαλγκάντο δήλωσε από την πλευρά της μιλώντας σε δημοσιογράφους ότι δεν υπάρχουν κρυφά ελλείμματα στις ισπανικές περιφέρειες. Η Ισπανία κατάφερε να ανακόψει την κλιμάκωση των ανησυχιών των αγορών για τα δημόσια οικονομικά της, μειώνοντας το δημόσιο έλλειμμα από 11% του ΑΕΠ το 2009 σε 9,3% το 2010. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περικοπής οφείλεται σε περικοπές της κεντρικής κυβέρνησης. Οι περιφερειακές και δημοτικές κυβερνήσεις, που στα χρόνια της ανάπτυξης τα οποία ακολούθησαν την εισαγωγή της Ισπανίας στο ευρώ, συσσώρευσαν ψηλό χρέος ελάχιστη πρόοδο έχουν κάνει μέχρι στιγμής.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, είναι ότι οι περιφερειακές κυβερνήσεις έχουν ατύπως καθιερώσει την μεταχρονολόγηση των πληρωμών προς τους προμηθευτές τους, προκειμένου να απελευθερώνουν κονδύλια για άλλα προγράμματα και ότι το ζήτημα αυτό ενδέχεται τώρα να ... σκάσει. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας, το 2010 οι περιφερειακές και δημοτικές διοικήσεις είχαν στα βιβλία τους απλήρωτα τιμολόγια 21 δις ευρώ, ποσό που αντιπροσωπεύει το 13% του χρέους τους και που είναι διπλάσιο του αντίστοιχου ποσού του 2003.
Το πρόβλημα του κρυφού χρέους έκανε την πρώτη εμφάνισή του στην Καταλωνία, μετά τις εκλογές του περασμένου φθινοπώρου που οδήγησαν στην ήττα των Σοσιαλιστών από τους μετριοπαθείς Καταλανούς εθνικιστές και στην αλλαγή ηγεσίας. Το Δεκέμβριο το Υπουργείο Οικονομικών της Μαδρίτης ανακοίνωσε ότι το έλλειμμα προς ΑΕΠ της Καταλωνίας ήταν στο τρίτο τρίμηνο στο 1.7%. Η απελθούσα τοπική κυβέρνηση όμως είχε ήδη καταγράψει σε έκθεση που αποκαλύφθηκε αργότερα ετήσιο έλλειμμα 3.3%, ενώ η νέα κυβέρνηση διαπίστωσε ότι το 2010 έκλεισε με έλλειμμα 3.8%. Οι αλλαγές αυτές στα νούμερα οφείλονταν στους ίδιους λόγους στους οποίους οφείλονταν και οι αλλαγές στα ελληνικά νούμερα: χαμηλότερα των προβλέψεων φορολογικά έσοδα και καθυστερήσεις στις καταγραφές των πληρωμών προς τους προμηθευτές του δημοσίου, που φτάνουν σε ύψος αρκετών δις ευρώ, και πρωτίστως προς τον τομέα υγείας: νοσοκομεία, προμηθευτές ιατρικού εξοπλισμού και ιατρικών προμηθειών. Στην Καταλωνία, η νέα κυβέρνηση σχεδίασε για το 2011 ένα δρακόντειο προϋπολογισμό που προβλέπει μείωση δημοσίων δαπανών κατά 10%, με μείωση του δημόσιου τομέα και των πληρωμών προς τα νοσοκομεία.
Τώρα λοιπόν, ο βασικός φόβος είναι ότι το φαινόμενο της Καταλωνίας θα επαναληφθεί σε όλη τη χώρα. Κατ’ αρχήν στη Βαλένθια, όπου σύμφωνα με εκθέσεις που είχαν δημοσιευτεί στις ισπανικές εφημερίδες μετά τις εκλογές της Καταλωνίας, είχαν διαπιστωθεί για το 2010 χρέη του δημοσίου προς τα νοσοκομεία ύψους 1,3 δις ευρώ που έχουν μπει στο συρτάρι και δεν υπολογίζονται στο έλλειμμα. Οι αξιωματούχοι της Βαλένθια είχαν τότε αρνηθεί να σχολιάσουν τα δημοσιεύματα.
«Αν οι νέες κυβερνήσεις θελήσουν να επιβάλουν αλλαγές, θα πρέπει να αναγνωρίσουν το κρυφό χρέος» λέει ο καθηγητής Οικονομικών και Στρατηγικής του LSE Λουίς Γκαρικάνο. Ο κ. Γκαρικάνο, που συνεργάστηκε με τη McKinsey σε μια μελέτη για το ισπανικό σύστημα υγείας, εκτιμά ότι οι μη καταγεγραμμένες οφειλές προς τα νοσοκομεία, τις εταιρείες ιατρικού εξοπλισμού και άλλων ιατρικών προμηθειών μπορεί να φτάνουν τα 10 δις ευρώ. Το ποσό αυτό προσθέτει μόνο 1% στην αναλογία χρέους προς ΑΕΠ της Ισπανίας, ωστόσο η μεταχρονολόγηση της πληρωμής οφειλών, συχνά και ως 2 χρόνια, αποτελεί μείζον πρόβλημα για τις επιχειρήσεις και ψαλιδίζει τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας.
Το κρυφό χρέος αποτέλεσε κεντρικό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας, ιδίως σε ορισμένες περιοχές όπως η Καστίλλη – Μάντσα, που οι Σοσιαλιστές έλεγχαν τα τελευταία 30 χρόνια αλλά τώρα φαίνεται ότι την χάνουν. Σύμφωνα με τοπικούς επιχειρηματίες και την αντιπολίτευση, η κυβέρνηση δεν έχει περιλάβει στα βιβλία της – και άρα την καταγραφή του ελλείμματος – 90000 απλήρωτα τιμολόγια που φτάνουν το 1 δις. Όπως εξήγησε τοπικός επιχειρηματίας, η εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία πληρωμής των οφειλών του δημοσίου επιτρέπει στις τοπικές κυβερνήσεις να μην καταγράφουν τα τιμολόγια που δέχονται και να τα εμφανίζουν ως δαπάνη μόνο όταν κάνουν την πληρωμή. Οι αξιωματούχοι της τοπικής κυβέρνησης αρνήθηκαν να σχολιάσουν.
Η Μαρία Ντολόρες ντε Κοσπαντάλ, υποψήφια της αντιπολίτευσης του Λαϊκού Κόμματος, που φαίνεται ότι θα είναι και η επόμενη κυβερνήτης της Καστίλλης, προέβλεψε ότι η νέα κυβέρνηση θα βρει κρυφά χρέη και υποσχέθηκε να ξεκαθαρίσει την κατάσταση. «Ήλθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα», δήλωσε η ίδια, προσθέτοντας ότι το πρώτο που θα κάνει αν εκλεγεί είναι ο διορισμός μιας επιτροπής για έλεγχο των λογαριασμών της περιφέρειας και πρόσθεσε ότι θα μειώσει τις δημόσεις δαπάνες, με το κλείσιμο των μισών από τις 95 δημόσιες εταιρείες της περιοχής και με την ιδιωτικοποίηση της τοπικής τηλεόρασης που έχει ζημιές 70 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως.
Ανάλογα είναι τα προβλήματα και στη βόρεια Ανδαλουσία, όπου σύμφωνα με πηγές της τοπικής επιχειρηματικής κοινότητας οι καθυστερήσεις πληρωμών του δημοσίου φτάνουν τους 28 μήνες. Η Τζαέν, μια πόλη 117.000 ανθρώπων, έχει το χειρότερο ιστορικό. Η δημοτική αρχή οφείλει στην εταιρεία διαχείρισης απορριμμάτων που μαζεύει τα σκουπίδια 200 εκατομμύρια ευρώ, χρέος που συσσωρεύτηκε μέσα σε μια ολόκληρη δεκαετία. Κατόπιν τούτου, η εταιρία έπαψε πέρσι να πληρώνει τους εργαζόμενους, οδηγώντας σε μια απεργία που συσσώρευσε βουνά από σκουπίδια στους δρόμους της πόλης. Τον Οκτώβριο τα πυροσβεστικά και τα αστυνομικά οχήματα της πόλης έμειναν χωρίς καύσιμα επειδή ο προμηθευτής τους έπαψε να τους προμηθεύει εξαιτίας της καθυστέρησης των πληρωμών των αρχών. Η σημερινή σοσιαλιστική ηγεσία του δήμου λέει ότι το σύνολο των οφειλών είναι 127 εκατ. ευρώ, η συντηρητική αντιπολίτευση ωστόσο υποστηρίζει ότι είναι πολύ παραπάνω.