Τι γνωρίζουμε για τα αίτια της κρίσης;

Την επαύριον της παγκόσμιας κρίσης, πολλοί οικονομολόγοι επιδιώκουν τη συγκρότηση μοντέλων έγκαιρης προειδοποίησης ικανών να δώσουν στις αρχές τη δυνατότητα να αναλάβουν δράση, προτού να είναι πολύ αργά. Η θέση μας είναι ότι ένα τέτοιο μοντέλο έχει κατ’ ανάγκην πολύ περιορισμένες προβλεπτικές δυνατότητες, πρωτίστως εξαιτίας της πολύ περιορισμένης κατανόησης των αιτίων της κρίσης από μέρους μας. Αυτό που δείχνουμε μάλιστα είναι πως οι πιο δημοφιλείς ερμηνείες της παρούσας κρίσης δεν έχουν προβλεπτική ισχύ ούτε καν για τις κρίσεις του παρελθόντος.

Η πρόσφατη Μεγάλη Κάμψη της περιόδου 2008-09 αποτέλεσε το πιο σημαντικό μακροοικονομικό γεγονός σε επίπεδο γενιάς. Οι σχεδιαστές πολιτικής προσπαθούν να προστατευθούν έναντι στο ενδεχόμενο της επανάληψης ενός τέτοιου κατακλυσμιαίου γεγονότος. Μέρος της προσπάθειας αυτής στοχεύει στην κατασκευή μοντέλων έγκαιρης προειδοποίησης. Η βασική ιδέα είναι να ανιχνεύσουμε τα πρώτα προειδοποιητικά στοιχεία των μακροοικονομικών ή χρηματοπιστωτικών ευάλωτων σημείων και να αποτρέψουμε τον κίνδυνο. Η μελέτη αυτή έχει σαν στόχο τη δημιουργία στατιστικών προτύπων που συνδέουν τα αίτια της κρίσης με τις επιπτώσεις της. Βασίζεται σε οικονομετρικά μοντέλα των κρισιακών φαινομένων τα οποία εκδηλώνονται στο πλαίσιο μακροοικονομικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων.

Αλλά μπορεί να δουλέψει ένα μοντέλο έγκαιρης προειδοποίησης; Προφανώς για να δουλέψουν τα εν λόγω μοντέλα χρειάζονται μια κατανόηση των αιτίων της κρίσης. Πόσα γνωρίζουμε εν τέλει όμως για τα αίτια της κάθε κρίσης, ακόμη και των μεγάλων, όπως ήταν η Μεγάλη Κάμψη; Μπορεί υπό αυτούς τους όρους να είναι επιτυχές το μοντέλο έγκαιρης προειδοποίησης που επεξεργάζεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλοι;

Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι ένα μοντέλο έγκαιρης προειδοποίησης μπορεί εν τέλει να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες στους σχεδιαστές πολιτικής. Οι Frankel και Saravelos (2010) υποστηρίζουν ότι μια μεταβλητή έγκαιρης προειδοποίησης, συγκεκριμένα τα διεθνή αποθεματικά, μας βοηθούν να καταλάβουμε γιατί ορισμένες χώρες επλήγησαν περισσότερο κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης. Οι Lane και Milesi-Feretti (2010) και οι Berkmen et al. (2009) δείχνουν πώς η σωρευτική πιστωτική ανάπτυξη και οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες επηρεάζουν τη σοβαρότητα μιας κρίσης. Οι Giannone et al. (2010) έχουν συγκεντρώσει στοιχεία που υποδεικνύουν ότι οι πιο σοβαρές κρίσεις εκδηλώθηκαν σε χώρες με σχετικά φιλελεύθερη πιστωτική αγορά. Οι Blanchard et al.(2010) και Lane και Milesi-Feretti (2010) διαπίστωσαν πως οι χώρες με εμπορικούς εταίρους που επλήγησαν περισσότερο κατά τη διάρκεια της κρίσης, είχαν και οι ίδιες μεγαλύτερο βάθος ύφεσης. Οι Blanchard et al. (2010) διαπίστωσαν ότι στις ανεπτυγμένες οικονομίες υπάρχει ισχυρή αρνητική σύνδεση ανάμεσα στο ρυθμό ανάπτυξης και το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος ως τμήμα του ΑΕΠ.

Αλλά φαίνεται ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όσοι κατασκευάζουν μοντέλα έγκαιρης προειδοποίησης συνίσταται στο ότι κάνουν κάποιες επιλογές από τη μεγάλη δεξαμενή των πιθανών αιτίων της κρίσης, αντί να εντοπίζουν τα αίτια που όντως δουλεύουν.

Τα νέα στοιχεία: προσοχή στα μοντέλα έγκαιρης προειδοποίησης

Η πρόσφατη μελέτη μας μάς οδήγησε στον σκεπτικισμό. Περιοριστήκαμε στην εξέταση της εκδήλωσης της πρόσφατης κρίσης ανά τις χώρες – δηλαδή θέσαμε το ερώτημα γιατί χώρες όπως η Ισλανδία και η Λιθουανία επλήγησαν τόσο πολύ από την κρίση, ενώ η Κίνα και η Βραζιλία όχι. Θέσαμε το ερώτημα αυτό επειδή έχει αποδειχτεί ιστορικά δύσκολο εγχείρημα η σύνδεση των αιτίων της κρίσης με τον χρόνο εκδήλωσης της. Είναι πιο εύκολο να εγκαθιδρύσεις συνδέσεις ανάμεσα στην εκδήλωση μιας κρίσης ανά τις διαφορετικές χώρες με τα σχετικά αίτια. Βεβαίως ένα επιτυχές μοντέλο έγκαιρης προειδοποίησης θα πρέπει να προβλέπει τόσο την εκδήλωση όσο και τον χρόνο εκδήλωσης των μελλοντικών κρίσεων. Αλλά μπορεί κανείς να προσπαθήσει να λύσει αρχικά το ευκολότερο πρόβλημα.

Είναι πιο εύκολο να κατανοήσουμε την ανά χώρες εκδήλωση της πρόσφατης μεγάλης ύφεσης, αλλά κι αυτό δεν είναι εύκολο. Μια επισκόπηση της αναπτυσσόμενης βιβλιογραφίας πάνω στα αίτια της κρίσης οδηγεί σε πολλά θετικά αποτελέσματα. Ο ένας κι ο άλλος ερευνητής εμφανίζονται να κατανοούν τη μία ή την άλλη εκδήλωση της κρίσης χρησιμοποιώντας ένα ή περισσότερα εν δυνάμει αίτια.

Αλλά η δική μας στατιστική ανάλυση μας έδειξε ότι αυτά τα αποτελέσματα πάσχουν από την ύπαρξη αρκετών φαινομενικά αθώων προϋποθέσεων. Εξετάσαμε ενδελεχώς το σύνολο των μεταβλητών που συνδέθηκαν επιτυχώς από άλλους ερευνητές με την εκδήλωση της κρίσης στις διάφορες χώρες.

Για την κατανόηση της πρόσφατης κρίσης οι έξι πιο επιτυχείς μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν είναι:

Α. Το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών του 2006 (εκπεφρασμένο σαν ποσοστό του ΑΕΠ).

Β. Ο βαθμός ρύθμισης της πιστωτικής αγοράς του έτους 2006, όπως εκτιμάται από το Ίδρυμα Heritage.

Γ. Η πιστωτική επέκταση της περιόδου 2000 - 2006 (σαν ποσοστό του ΑΕΠ).

Δ. Το εμπόριο της χώρας με τις Ηνωμένες Πολιτείες σαν τμήμα του συνόλου του εμπορίου της κατά το έτος 2006.

Ε. Η ανάπτυξη της κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου κατά την περίοδο 2003 – 2006.

ΣΤ. Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ του 2006.

Αν και οι μεταβλητές αυτές έχουν επιλέγει πολύ προσεκτικά, καμιά τους δεν συνδέονταν στενά με την εκδήλωση των κρισιακών φαινομένων στις διάφορες χώρες κατά την πρόσφατη ύφεση.

Μόνον δύο συνδέσεις φαίνεται ότι μπορούν να εγκαθιδρυθούν. Αφενός ο βαθμός ρύθμισης μιας πιστωτικής αγοράς φαίνεται να έχει ισχυρή αρνητική επίπτωση στην εκδήλωση της κρίσης. Αφετέρου όσο πιο μεγάλο το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος (μια μεταβλητή διαθέσιμη μόνο για τις φτωχές χώρες) και όσο χειρότερη η εικόνα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, τόσο πιο έντονα ήταν τα υφεσιακά φαινόμενα που εκδηλώθηκαν ανά τις χώρες κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Κάμψης.

Δεν μπαίνεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι

Ακόμη κι αν περιοριστούμε στις λίγες επιτυχείς συνδέσεις, τα αποτελέσματά μας έχουν πολύ μικρή αξία αν επιχειρήσουμε να τους δώσουμε ευρύτερη εφαρμογή. Υιοθετήσαμε το μοντέλο που ταιριάζει καλύτερα στην πρόσφατη ‘Μεγάλη Κάμψη’, όπως αποκλήθηκε η ύφεση του 2008-09, και θέσαμε το ερώτημα αν μπορούσε να προβλέψει τις προγενέστερες κρίσεις.

Εξετάσαμε δύο παγκόσμιες υφέσεις: την ύφεση του 1991, που συνδέεται με τον Πόλεμο του Κόλπου (για τους Αμερικανούς) και με την Γερμανική Ενοποίηση (για τους Ευρωπαίους) καθώς και την ύφεση των ‘dot.com’ του 2000. Δυστυχώς, αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι ακόμη και οι καλύτερες εκτιμήσεις που προέκυψαν από τη μελέτη της πρόσφατης μεγάλης ύφεσης δεν αποτελούν παράγοντες ικανούς να παράσχουν κάποια σταθερή προβλεψιμότητα για την εκδήλωση των παγκόσμιων υφέσεων σε διαφορετικές χρονικές συγκυρίες.

Οι χώρες με μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών φάνηκε να υποφέρουν περισσότερο κατά την πρόσφατη μεγάλη ύφεση. Το μόνο ισχυρό εύρημα από την ανάλυση της πρόσφατης ύφεσης είναι η αρνητική και σημαντική επίπτωση της μεταβλητής της ρύθμισης της πιστωτικής αγοράς. Όσο πιο χαλαρή ήταν η ρύθμιση της πιστωτικής αγορά σε αυτή την κρίση, τόσο πιο σοβαρή ήταν η ύφεση. Αλλά για τις δύο προηγούμενες παγκόσμιες υφέσεις, η σχέση αυτή είναι αντίστροφη, δηλαδή όσο πιο χαλαρή η ρύθμιση της πιστωτικής αγοράς, τόσο πιο ανώδυνη ήταν η ύφεση, κι αυτό και αφορά σημαντικό αριθμό χωρών. Και κυρίως η σχέση δεν γίνεται σε καμιά χώρα αρνητική. Αυτά τα αποτελέσματα σε ένα σημαντικό δείγμα χωρών ενίσχυσαν τον σκεπτικισμό μας απέναντι στην αξία τέτοιων ασκήσεων έγκαιρης προειδοποίησης.

Συμπέρασμα

Σε προγενέστερη έρευνά μας για τα μοντέλα έγκαιρης προειδοποίησης (Rose and Spiegel, 2010) διαπιστώσαμε ότι ήταν δύσκολο να συνδέσουμε μακροοικονομικούς ή χρηματοπιστωτικούς δείκτες από το 2006 ή και νωρίτερα με διάφορα στοιχεία των χρηματοπιστωτικών και πραγματικών εκδηλώσεων της κρίσης του 2008. Η πρόσφατη έρευνά μας ενισχύει τον σκεπτικισμό μας. Παρά την έκταση της έρευνας, δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στις μεταβλητές που έχουν ήδη προταθεί ως πιθανές αιτίες της μεγάλης ύφεσης και την πραγματική ένταση της ύφεσης.

Είναι φυσικό οι οικονομολόγοι να επιχειρούν γενικεύσεις στη βάση της εμπειρίας ορισμένων προβεβλημένων χωρών, αν και αυτό συχνά είναι αδόκιμο. Τα πενιχρά αποτελέσματά μας μάς υποδεικνύουν απλά ότι οι προϋποθέσεις της κρίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες – ή την Ισλανδία ή τη Λιθουανία – συχνά δεν περιγράφουν καλά την πραγματικότητα άλλων χωρών. Η πιστωτική ανάπτυξη ήταν υψηλή πριν το 2008 στην Αυστραλία, στον Καναδά και στη Νότια Αφρική. Και όμως οι χώρες αυτές δεν αντιμετώπισαν μείζονα προβλήματα από την κρίση. Οι τιμές των κατοικιών έπεσαν στην Ιαπωνία, στη Γερμανία και στην Πορτογαλία. Όμως οι χώρες αυτές επλήγησαν σκληρά από τη κρίση. Από τη στιγμή που είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την εκδήλωση των φαινομένων της πρόσφατης κρίσης ανά τις διαφορετικές χώρες ακόμη και εκ των υστέρων, αμφιβάλλουμε πάρα πολύ για το αν μπορεί να προχωρήσει ένα ανάλογο μοντέλο έγκαιρης προειδοποίησης.