Τα παγόβουνα, ο Τιτανικός και η Ευρωζώνη

Επιφανειακά τα πράγματα δείχνουν να πηγαίνουν καλά για την Ευρωζώνη. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι οι οικονομίες μοιάζουν μερικές φορές με παγόβουνα. Και τα 7 όγδοα ενός παγόβουνου – δηλαδή το φονικό, μη ορατό κομμάτι του – βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια.

Κανείς δεν αρνείται ότι η θέα της επιφάνειας είναι καλή. Το οικονομικό συναίσθημα στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, άγγιξε τον Ιούλιο υψηλά 28 μηνών. Δεν είναι να απορεί κανείς. H Markit ανακοίνωσε ότι οι λιανικές πωλήσεις της Ευρωζώνης αυξήθηκαν τον Ιούλιο για δεύτερο συνεχόμενο μήνα και μάλιστα με τον ταχύτερο ρυθμό των δύο τελευταίων χρόνων. Η αύξηση αυτή οδήγησε σε ενίσχυση της απασχόλησης στον κλάδο για πρώτη φορά από το Μάρτιο του 2008. Επίσης η παραγωγή στον τομέα των υπηρεσιών και της βιομηχανίας αυξήθηκε, με τη βιομηχανία επικεφαλής.

Όπως πάντα, η Γερμανία είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης. Με τους Γερμανούς καταναλωτές να παραμένουν πιστοί στην πατροπαράδοτη τσιγκουνιά τους, κύριος αναπτυξιακός μοχλός παραμένουν οι εξαγωγές, οδηγώντας την ανεργία σε υποχώρηση τον Ιούλιο για 13ο συνεχόμενο μήνα. Η γερμανική ανεργία σήμερα βρίσκεται στο 7.6% και είναι χαμηλότερη κι από το Νοέμβριο του 2008. Στην πραγματικότητα, με την πρόσφατη μείωση των ανέργων κατά 20,000, η γερμανική ανεργία ήρθε στα επίπεδα που ήταν πριν την έναρξη της ύφεσης.

Ανάλογα είναι τα νέα και από τη Γαλλία. Σύμφωνα με την Markit, ο τομέας των υπηρεσιών αύξησε σημαντικά τα έσοδα και την παραγωγή του τον Ιούλιο, ενώ καταγράφηκε και αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο για τρίτο συνεχόμενο μήνα. Αλλά και έξω από την Ευρωζώνη, τα τεκταινόμενα στη Βρετανία ενισχύουν την αισιοδοξία του οικονομικού συναισθήματος της Ευρώπης: Η βρετανική οικονομία είχε ανάπτυξη 1.1% από το πρώτο στο δεύτερο τρίμηνο – ή 5% ετησίως – δύο φορές δηλαδή περισσότερο από ότι προέβλεπαν οι αναλυτές και τον ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης σε 4 χρόνια.

Τόσο καλά είναι τα πράγματα στο γυμνό μάτι του αναλυτή. Αν κοιτάξουμε όμως κάτω από την επιφάνεια, βλέπουμε κάτι διαφορετικό. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Ισπανία. Οι περισσότερες από τις ειδήσεις που αφορούν την Ισπανία κάνουν λόγο για την αποκαλούμενη ‘επιτυχή επιστροφή’ της χώρας στη διεθνή αγορά ομολόγων – παρά την πληρωμή υπερβολικών πρίμιουμ. Μια ματιά στην επιφάνεια μας δείχνει ότι ο πρωθυπουργός Χοσέ Λουίς Θαπατέρο έχει υιοθετήσει αυστηρά μέτρα λιτότητας βάζοντας τη χώρα στο δρόμο της δημοσιονομικής ορθότητας. Δυστυχώς όμως, βλέποντας κάτω από την επιφάνεια, διαπιστώνουμε ότι οι δαπάνες των 17 περιφερειακών κυβερνήσεων της Ισπανίας είναι δύο φορές μεγαλύτερες από τις δαπάνες της εθνικής κυβέρνησης, και ότι οι κυβερνήσεις αυτές έχουν δημόσιο χρέος 200 δις δολαρίων. Πρέπει λοιπόν φέτος να προσφύγουν στις αγορές για να αντλήσουν 57 δις δολάρια, για τα οποία θα καταβάλλουν ένα ακόμα μεγαλύτερο πρίμιουμ από την εθνική κυβέρνηση. Αυτό σημαίνει πως οι περιοριστικές επιπτώσεις του προγράμματος λιτότητας του Θαπατέρο θα επιδεινωθούν από τις δημοσιονομικές περικοπές στο περιφερειακό επίπεδο.

Υπάρχουν όμως κι άλλα παραδείγματα του τύπου που η Τζένιφερ ΜακΚιουν, ανώτατη οικονομολόγος στο Capital Economics, αποκαλεί ‘έντονες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών’. Για να αναφέρουμε μόνο δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: ενώ οι λιανικές πωλήσεις στη Γαλλία και τη Γερμανία αυξήθηκαν, στο δεύτερο τρίμηνο στην Ιταλία έπεσαν. Κι ενώ η Γερμανία κινείται ταχύτατα προς την πλήρη απασχόληση, το ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη σαν σύνολο κινείται περί το 10%.

Αυτές οι αποκλίσεις αποκρύπτουν το βασικό και ανεπίλυτο πρόβλημα της οικονομίας της Ευρωζώνης – την υπερβολική εξάρτησή της από την γερμανική εξαγωγική μηχανή. Η μηχανή αυτή αντιμετωπίζει τώρα τον κίνδυνο μιας πραγματικής κάμψης. Οι οικονομίες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, που έως τώρα χρηματοδοτούσαν τις εισαγωγές τους με ελλείμματα, συρρικνώνονται μετά την υιοθέτηση αυστηρών μέτρων λιτότητας. Σημάδια επιβράδυνσης εμφανίζουν και οι ασιατικές αγορές, ιδίως η Κίνα, που αποτελούσε μια σημαντική διέξοδο για τα γερμανικά προϊόντα. Αλλά και η αμερικανική ανάκαμψη επιβραδύνεται, περιορίζοντας περαιτέρω τη ζήτηση για εισαγόμενα αγαθά. Προσθέστε σε όλο αυτό και την ενίσχυση κατά 8% του ευρώ έναντι του δολαρίου τον Ιούλιο και βλέπετε πως το πιθανότερο είναι πως η γερμανική οικονομία θα επιβραδυνθεί σημαντικά στο δεύτερο 6μηνο του έτους, και μαζί της το σύνολο της Ευρωζώνης.

Και στη συνέχεια έχουμε τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Είναι πλέον σαφές ότι σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των Ευρωπαίων αξιωματούχων, η διεξαγωγή των τεστ αντοχής δεν μπορεί να αποτιμηθεί ως ‘επιτυχής’, αφού άφησε τα υπερτιμημένα στοιχεία ενεργητικού στους ισολογισμούς των τραπεζών ως είχαν και αγνόησε το θέμα του προβληματικού δημόσιου χρέους. Η Barclays εκτιμά αν προσμετρώνταν ορθά ο κίνδυνος του προβληματικού δημόσιου χρέους, θα αποτύγχαναν 22 τράπεζες στα τεστ και όχι μόνον 7. Και ότι ο κλάδος θα έπρεπε να συγκεντρώσει κεφάλαια 12.6 δις ευρώ, δηλαδή πολύ περισσότερα από τα 3.5 δις που ζήτησε η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Είναι δε κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι οι επενδυτές θα ζητούσαν γι’ αυτά τα κεφάλαια πολύ υψηλές αποδόσεις, και σε αυτή την περίπτωση θα απαιτούνταν κι άλλα εγχειρήματα διάσωσης και περισσότερα χρήματα των ήδη αρνητικών Γερμανών φορολογουμένων.

Επομένως, κοιτάζοντας κάτω από την επιφάνεια των θριαμβευτικών εκθέσεων για τα τεστ αντοχής των ευρωπαϊκών τραπεζών, βλέπουμε ότι ο λογαριασμός δεν έχει ακόμη εξοφληθεί. Και αυτό δεν απέτρεψε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από το να προχωρήσει σε σύσφιξη των όρων δανεισμού προς τις τράπεζες που χρειάζονται κεφάλαια, επιβαρύνοντας περαιτέρω τις αναπτυξιακές προοπτικές.

Το βασικό διαρθρωτικό μειονέκτημα της ζώνης του κοινού νομίσματος – ένα ενιαίο νόμισμα με πολλές και διαφορετικές εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές – αναφέρεται συχνά για να δικαιολογήσει την επέκταση της πολιτικής της ΕΚΤ. Μπορεί κάλλιστα να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του βυθισμένου κάτω από το νερό παγόβουνου προς το οποίο κατευθύνεται το ωραίο κρουαζιερόπλοιο της Ευρωζώνης. Όταν λιώνει ένα παγόβουνο, κάνει ένα συριχτό ήχο που προέρχεται από την άνοδο των συμπιεσμένων φυσαλίδων του αέρα στην επιφάνεια. Αυτό δεν διαφέρει πολύ από μια χρηματοπιστωτική κατάρρευση.